'
Even Person Accused Of Heinous Crimes Entitled To Basic Protection Of Law' : Supreme Court Sets Aside Death Penalty For Lack Of Fair Trial
The Supreme Court recently set aside the death sentence of a man accused of killing his wife and 12-year-old daughter, after noting that he was denied a fair trial guaranteed under Article 21 of the Constitution.
A bench comprising Justices Vikram Nath, Sanjay Karol, and Sandeep Mehta allowed the man's appeal, overturning the Allahabad High Court's decision that had convicted him of murder and imposed the death penalty.
The Court noted several lapses in the trial resulting in the denial of a fair trial. The defense counsel was absent during the examination of key prosecution witnesses and the opportunity for cross-examination was closed without proper representation. Moreover, the defence statements were not properly recorded as the questions put to the appellant were general and did not cover all incriminating circumstances, leading to potential prejudice.
Since the appellant's counsel was changed frequently and was given less and appropriate time to prepare for the case, the Court emphasized that the mere appointment of legal aid counsel is insufficient; the representation must be "effective and meaningful.". Referring to the recent case of Anokhilal v. State of M.P. (2019), the Court found that the trial court's failure to ensure competent legal representation constituted a clear infringement of the Appellant's fundamental rights.
“This frequent change in counsel as also the matter being reserved for judgment on the very day that a new counsel for the accused is brought on record, leads us to question the assistance given to the appellant by such lawyers. Was his case effectively argued?
Were all the possible gaps in the prosecution case sufficiently explored and exploited to his advantage? Were the prosecution witnesses ably cross-examined leading to the creation of a reasonable doubt, wherever possible?
All these questions arise in our mind, considering the situation of the defence counsel. To us, the imposition of the death penalty here appears fraught with danger and should not be sustained. We are supported in holding such an apprehension by the fact that this Court has recognized that sufficient time should be given to counsel to prepare the case and conduct the same on behalf of his client. Although, it is true that there can be no formulae for what may be considered. Whereas on other dates his presence was recorded sufficient, the same has to be determined in the facts and circumstances of the case. [See: Bashira v. State of U.P.] As has already been noticed, there was a change of counsel recorded in the daily status of the Trial Court, arguments were closed on the very same day and the matter was reserved for judgment. What is the efficiency of the newly appointed counsel's assistance to the appellant?
This question stares in the face of the conclusion of capital punishment arrived at by the Court, more so when there was a frequent change of counsel during trial, losing out the continuity of thought process.”, the court observed.
Also, the Court referred to the international law obligations, particularly the Universal Declaration of Human Rights (UDHR) and the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), which guarantee fair trial, and representation to the accused even though the accused had committed gravest and most heinous crimes.
Also citing Rome statute regarding the accused right to fair trial, the Court observed:
“What rights of an accused being codified in the Rome Statute signifies is that even when it comes to the gravest and most heinous crimes committed against humanity as a whole, a person accused of having so committed such offences is also entitled to basic protection under the law. In our facts, ending someone's life is, in fact, one of the gravest crimes that a person may commit, and so even here the accused is entitled to the protection of law ensuring that the process that condemns him as 'convicted of an offence', is free of procedural irregularities and blemishes which may call into question the credibility of the conclusion arrived at by such a process.”
The Court emphasized that in capital punishment cases, the highest standards of procedural fairness must be adhered to.
Accordingly, the Court set aside the conviction and death sentence imposed by the Trial Court and confirmed by the High Court. The case was remanded to the Trial Court for a fresh trial, starting from the stage of framing charges.
Case Title: SOVARAN SINGH PRAJAPATI VERSUS THE STATE OF UTTAR PRADESH, CRIMINAL APPEAL NOS.259-260 OF 2019
'சட்டத்தின் அடிப்படைப் பாதுகாப்பிற்கு உரிமையுள்ள கொடூரமான குற்றங்களில் குற்றம் சாட்டப்பட்ட நபருக்கும் கூட': நியாயமான விசாரணை இல்லாததற்காக மரண தண்டனையை உச்ச நீதிமன்றம் ரத்து செய்தது
அரசியலமைப்புச் சட்டத்தின் 21வது பிரிவின் கீழ் உத்தரவாதம் அளிக்கப்பட்ட நியாயமான விசாரணை மறுக்கப்பட்டதைக் குறிப்பிட்டு, தனது மனைவி மற்றும் 12 வயது மகளைக் கொன்றதாகக் குற்றம் சாட்டப்பட்ட ஒருவரின் மரண தண்டனையை உச்ச நீதிமன்றம் சமீபத்தில் ரத்து செய்தது.
நீதிபதிகள் விக்ரம் நாத், சஞ்சய் கரோல் மற்றும் சந்தீப் மேத்தா ஆகியோர் அடங்கிய அமர்வு, அந்த நபரின் மேல்முறையீட்டை அனுமதித்து, அவரை கொலைக் குற்றவாளி என்று தீர்ப்பளித்து மரண தண்டனை விதித்த அலகாபாத் உயர் நீதிமன்றத்தின் தீர்ப்பை ரத்து செய்தது.
விசாரணையில் பல குறைபாடுகள் ஏற்பட்டதாகவும், இதன் விளைவாக நியாயமான விசாரணை மறுக்கப்பட்டதாகவும் நீதிமன்றம் குறிப்பிட்டது. முக்கிய அரசு தரப்பு சாட்சிகளை விசாரிக்கும் போது பாதுகாப்பு வழக்கறிஞர் இல்லை, மேலும் குறுக்கு விசாரணைக்கான வாய்ப்பு சரியான பிரதிநிதித்துவம் இல்லாமல் மூடப்பட்டது. மேலும், மேல்முறையீட்டாளரிடம் கேட்கப்பட்ட கேள்விகள் பொதுவானவை மற்றும் அனைத்து குற்றஞ்சாட்டக்கூடிய சூழ்நிலைகளையும் உள்ளடக்காததால், பாதுகாப்பு அறிக்கைகள் சரியாகப் பதிவு செய்யப்படவில்லை, இது சாத்தியமான தப்பெண்ணத்திற்கு வழிவகுத்தது.
மேல்முறையீட்டாளரின் வழக்கறிஞர் அடிக்கடி மாற்றப்பட்டு, வழக்குக்குத் தயாராவதற்கு குறைவான மற்றும் பொருத்தமான நேரம் வழங்கப்பட்டதால், சட்ட உதவி ஆலோசகரை நியமிப்பது மட்டும் போதாது என்று நீதிமன்றம் வலியுறுத்தியது; பிரதிநிதித்துவம் "திறமையானதாகவும் அர்த்தமுள்ளதாகவும்" இருக்க வேண்டும். சமீபத்திய அனோகிலால் எதிர் எம்.பி. மாநிலம் (2019) வழக்கைக் குறிப்பிடுகையில், விசாரணை நீதிமன்றம் திறமையான சட்ட பிரதிநிதித்துவத்தை உறுதி செய்யத் தவறியது மேல்முறையீட்டாளரின் அடிப்படை உரிமைகளை தெளிவாக மீறுவதாக நீதிமன்றம் கண்டறிந்தது.
“குற்றம் சாட்டப்பட்டவருக்கான புதிய வழக்கறிஞர் பதிவு செய்யப்படும் நாளிலேயே தீர்ப்புக்காக ஒதுக்கப்பட்டிருக்கும் இந்த வழக்கிலும் வழக்கறிஞர் அடிக்கடி மாற்றம் செய்வது, அத்தகைய வழக்கறிஞர்களால் மேல்முறையீட்டாளருக்கு வழங்கப்பட்ட உதவியை கேள்விக்குள்ளாக்குகிறது. அவரது வழக்கு திறம்பட வாதிடப்பட்டதா?
அரசு தரப்பு வழக்கில் உள்ள அனைத்து சாத்தியமான இடைவெளிகளும் போதுமான அளவு ஆராயப்பட்டு அவருக்கு சாதகமாக பயன்படுத்தப்பட்டனவா? அரசு தரப்பு சாட்சிகள் திறமையாக குறுக்கு விசாரணை செய்து, சாத்தியமான இடங்களில் நியாயமான சந்தேகத்தை உருவாக்கினார்களா?
பாதுகாப்பு தரப்பு வழக்கறிஞரின் சூழ்நிலையைக் கருத்தில் கொண்டு, இந்தக் கேள்விகள் அனைத்தும் நம் மனதில் எழுகின்றன. எங்களுக்கு, இங்கே மரண தண்டனை விதிக்கப்படுவது ஆபத்தானதாகத் தோன்றுகிறது மற்றும் அதை நிலைநிறுத்தக்கூடாது. வழக்கைத் தயாரிக்கவும், தனது கட்சிக்காரரின் சார்பாக அதை நடத்தவும் வழக்கறிஞருக்கு போதுமான நேரம் வழங்கப்பட வேண்டும் என்பதை இந்த நீதிமன்றம் அங்கீகரித்திருப்பதால், இதுபோன்ற ஒரு அச்சத்தை நாங்கள் கொண்டிருக்க முடிகிறது. இருப்பினும், பரிசீலிக்கப்படக்கூடியவற்றுக்கான சூத்திரங்கள் எதுவும் இருக்க முடியாது என்பது உண்மைதான். மற்ற தேதிகளில் அவரது இருப்பு போதுமானதாக பதிவு செய்யப்பட்டிருந்தாலும், வழக்கின் உண்மைகள் மற்றும் சூழ்நிலைகளில் அதையே தீர்மானிக்க வேண்டும். [பார்க்க: பஷிரா எதிர் உ.பி. மாநிலம்] ஏற்கனவே கவனிக்கப்பட்டபடி, விசாரணை நீதிமன்றத்தின் தினசரி நிலையில் வழக்கறிஞர் மாற்றம் பதிவு செய்யப்பட்டது, அதே நாளில் வாதங்கள் முடிக்கப்பட்டு, வழக்கு தீர்ப்புக்காக ஒதுக்கப்பட்டது. மேல்முறையீட்டாளருக்கு புதிதாக நியமிக்கப்பட்ட வழக்கறிஞர் உதவுவதன் செயல்திறன் என்ன?
இந்த கேள்வி நீதிமன்றத்தால் மரண தண்டனை விதிக்கப்பட்ட முடிவை எதிர்கொள்கிறது, குறிப்பாக விசாரணையின் போது அடிக்கடி வழக்கறிஞர் மாற்றம் ஏற்பட்டதால், சிந்தனை செயல்முறையின் தொடர்ச்சியை இழந்தபோது.”, நீதிமன்றம் குறிப்பிட்டது.
மேலும், சர்வதேச சட்டக் கடமைகளை, குறிப்பாக மனித உரிமைகளுக்கான உலகளாவிய பிரகடனம் (UDHR) மற்றும் சர்வதேச சிவில் மற்றும் அரசியல் உரிமைகள் உடன்படிக்கை (ICCPR) ஆகியவற்றை நீதிமன்றம் குறிப்பிட்டது. இவை குற்றம் சாட்டப்பட்டவர் மிகக் கடுமையான மற்றும் மிகக் கொடூரமான குற்றங்களைச் செய்திருந்தாலும், நியாயமான விசாரணை மற்றும் பிரதிநித்துவத்தை உறுதி செய்கின்றன.
நியாயமான விசாரணைக்கான குற்றம் சாட்டப்பட்டவரின் உரிமை தொடர்பான ரோம் சட்டத்தையும் மேற்கோள் காட்டி, நீதிமன்றம் இவ்வாறு குறிப்பிட்டது:
"ரோம் சட்டத்தில் குற்றம் சாட்டப்பட்டவரின் உரிமைகள் எதைக் குறிக்கின்றன என்றால், ஒட்டுமொத்த மனிதகுலத்திற்கு எதிராக செய்யப்பட்ட மிகக் கடுமையான மற்றும் மிகக் கொடூரமான குற்றங்களைப் பொறுத்தவரை கூட, அத்தகைய குற்றங்களைச் செய்ததாகக் குற்றம் சாட்டப்பட்ட ஒரு நபர் சட்டத்தின் கீழ் அடிப்படைப் பாதுகாப்பிற்கும் உரிமையுடையவர். நமது உண்மைகளில், ஒருவரின் வாழ்க்கையை முடிவுக்குக் கொண்டுவருவது, உண்மையில், ஒரு நபர் செய்யக்கூடிய மிகக் கடுமையான குற்றங்களில் ஒன்றாகும், எனவே இங்கும் குற்றம் சாட்டப்பட்டவர் சட்டத்தின் பாதுகாப்பைப் பெற உரிமையுடையவர், அவரை 'ஒரு குற்றத்திற்கு தண்டனை பெற்றவர்' என்று கண்டிக்கும் செயல்முறை, அத்தகைய செயல்முறையால் எட்டப்பட்ட முடிவின் நம்பகத்தன்மையை கேள்விக்குள்ளாக்கும் நடைமுறை முறைகேடுகள் மற்றும் குறைபாடுகள் இல்லாததை உறுதிசெய்கிறார்."
மரண தண்டனை வழக்குகளில், நடைமுறை நியாயத்தின் மிக உயர்ந்த தரநிலைகள் பின்பற்றப்பட வேண்டும் என்று நீதிமன்றம் வலியுறுத்தியது.
அதன்படி, விசாரணை நீதிமன்றத்தால் விதிக்கப்பட்ட தண்டனை மற்றும் மரண தண்டனையை நீதிமன்றம் ரத்து செய்து, உயர் நீதிமன்றத்தால் உறுதி செய்யப்பட்டது. குற்றச்சாட்டுகளை உருவாக்கும் கட்டத்திலிருந்து தொடங்கி, புதிய விசாரணைக்காக வழக்கு விசாரணை நீதிமன்றத்திற்கு மாற்றப்பட்டது.
வழக்கு தலைப்பு: சோவரன் சிங் பிரஜாபதி எதிர் உத்தரப் பிரதேச அரசு, குற்றவியல் மேல்முறையீட்டு எண்.259-260 / 2019
'जघन्य अपराधों के आरोपी व्यक्ति को भी कानून के बुनियादी संरक्षण का अधिकार': सुप्रीम कोर्ट ने निष्पक्ष सुनवाई के अभाव में मृत्युदंड को खारिज किया
हाल ही में सुप्रीम कोर्ट ने अपनी पत्नी और 12 वर्षीय बेटी की हत्या के आरोपी एक व्यक्ति की मृत्युदंड को खारिज कर दिया, यह देखते हुए कि उसे संविधान के अनुच्छेद 21 के तहत गारंटीकृत निष्पक्ष सुनवाई से वंचित किया गया था।
जस्टिस विक्रम नाथ, संजय करोल और संदीप मेहता की पीठ ने व्यक्ति की अपील को स्वीकार कर लिया, इलाहाबाद उच्च न्यायालय के उस फैसले को पलट दिया, जिसमें उसे हत्या का दोषी ठहराया गया था और मृत्युदंड लगाया गया था।
कोर्ट ने मुकदमे में कई खामियों को नोट किया, जिसके परिणामस्वरूप निष्पक्ष सुनवाई से इनकार किया गया। मुख्य अभियोजन पक्ष के गवाहों की जांच के दौरान बचाव पक्ष के वकील अनुपस्थित थे और उचित प्रतिनिधित्व के बिना जिरह का अवसर समाप्त कर दिया गया था। इसके अलावा, बचाव पक्ष के बयानों को ठीक से दर्ज नहीं किया गया था क्योंकि अपीलकर्ता से पूछे गए प्रश्न सामान्य थे और सभी अपराधजनक परिस्थितियों को कवर नहीं करते थे, जिससे संभावित पूर्वाग्रह पैदा हो सकता था।
चूंकि अपीलकर्ता के वकील को बार-बार बदला गया और उसे मामले की तैयारी के लिए कम और उचित समय दिया गया, इसलिए न्यायालय ने इस बात पर जोर दिया कि केवल कानूनी सहायता वकील की नियुक्ति ही पर्याप्त नहीं है; प्रतिनिधित्व "प्रभावी और सार्थक" होना चाहिए। अनोखेलाल बनाम मध्य प्रदेश राज्य (2019) के हालिया मामले का हवाला देते हुए, न्यायालय ने पाया कि सक्षम कानूनी प्रतिनिधित्व सुनिश्चित करने में ट्रायल कोर्ट की विफलता अपीलकर्ता के मौलिक अधिकारों का स्पष्ट उल्लंघन है।
“वकील में बार-बार बदलाव और साथ ही मामले को उसी दिन निर्णय के लिए सुरक्षित रखा जाना जिस दिन अभियुक्त के लिए एक नया वकील रिकॉर्ड पर लाया जाता है, हमें ऐसे वकीलों द्वारा अपीलकर्ता को दी गई सहायता पर सवाल उठाने के लिए प्रेरित करता है। क्या उसके मामले पर प्रभावी ढंग से बहस की गई?
क्या अभियोजन पक्ष के मामले में सभी संभावित कमियों का पर्याप्त रूप से पता लगाया गया और उसके लाभ के लिए उसका फायदा उठाया गया? क्या अभियोजन पक्ष के गवाहों से उचित रूप से जिरह की गई, जिससे जहाँ भी संभव हो, उचित संदेह पैदा हो?
ये सभी प्रश्न बचाव पक्ष के वकील की स्थिति को देखते हुए हमारे मन में उठते हैं। हमारे लिए, यहां मृत्युदंड लगाया जाना खतरे से भरा हुआ प्रतीत होता है और इसे बरकरार नहीं रखा जाना चाहिए। इस तथ्य से हमें ऐसी आशंका रखने में सहायता मिलती है कि इस न्यायालय ने माना है कि वकील को अपने मुवक्किल की ओर से मामला तैयार करने और उसका संचालन करने के लिए पर्याप्त समय दिया जाना चाहिए। हालांकि, यह सच है कि इस बात का कोई सूत्र नहीं हो सकता कि क्या विचार किया जा सकता है। जबकि अन्य तिथियों पर उनकी उपस्थिति पर्याप्त दर्ज की गई थी, मामले के तथ्यों और परिस्थितियों में इसे निर्धारित किया जाना चाहिए। [देखें: बशीरा बनाम उत्तर प्रदेश राज्य] जैसा कि पहले ही देखा जा चुका है, ट्रायल कोर्ट की दैनिक स्थिति में वकील का परिवर्तन दर्ज किया गया था, उसी दिन बहस बंद कर दी गई थी और मामले को निर्णय के लिए सुरक्षित रखा गया था। अपीलकर्ता को नव नियुक्त वकील की सहायता की दक्षता क्या है?
यह प्रश्न न्यायालय द्वारा मृत्युदंड के निष्कर्ष पर पहुंचने के बाद भी खड़ा है, खासकर तब जब ट्रायल के दौरान वकील बार-बार बदलते रहे, जिससे विचार प्रक्रिया की निरंतरता खो गई।", न्यायालय ने टिप्पणी की।
इसके अलावा, न्यायालय ने अंतर्राष्ट्रीय कानून दायित्वों, विशेष रूप से मानवाधिकारों की सार्वभौमिक घोषणा (यूडीएचआर) और नागरिक तथा राजनीतिक अधिकारों पर अंतर्राष्ट्रीय वाचा (आईसीसीपीआर) का उल्लेख किया, जो निष्पक्ष सुनवाई की गारंटी देते हैं, तथा अभियुक्त को प्रतिनिधित्व प्रदान करते हैं, भले ही अभियुक्त ने सबसे गंभीर और सबसे जघन्य अपराध किए हों।
आरोपी के निष्पक्ष सुनवाई के अधिकार के बारे में रोम क़ानून का हवाला देते हुए, न्यायालय ने कहा:
“रोम क़ानून में अभियुक्त के अधिकारों को संहिताबद्ध किया जाना यह दर्शाता है कि जब मानवता के विरुद्ध किए गए सबसे गंभीर और सबसे जघन्य अपराधों की बात आती है, तो ऐसे अपराध करने का आरोपी व्यक्ति भी कानून के तहत बुनियादी सुरक्षा का हकदार है। हमारे तथ्यों में, किसी व्यक्ति का जीवन समाप्त करना वास्तव में सबसे गंभीर अपराधों में से एक है, जो कोई व्यक्ति कर सकता है, और इसलिए यहां भी अभियुक्त कानून की सुरक्षा का हकदार है, यह सुनिश्चित करते हुए कि जिस प्रक्रिया में उसे 'अपराध का दोषी' ठहराया जाता है, वह प्रक्रियागत अनियमितताओं और दोषों से मुक्त हो, जो ऐसी प्रक्रिया द्वारा प्राप्त निष्कर्ष की विश्वसनीयता पर सवाल उठा सकते हैं।”
न्यायालय ने इस बात पर जोर दिया कि मृत्युदंड के मामलों में प्रक्रियागत निष्पक्षता के उच्चतम मानकों का पालन किया जाना चाहिए।
तदनुसार, न्यायालय ने ट्रायल कोर्ट द्वारा लगाए गए दोषसिद्धि और मृत्युदंड को खारिज कर दिया और उच्च न्यायालय द्वारा इसकी पुष्टि की। मामले को आरोप तय करने के चरण से शुरू करते हुए नए सिरे से सुनवाई के लिए ट्रायल कोर्ट को वापस भेज दिया गया।
केस का शीर्षक: सोवरन सिंह प्रजापति बनाम उत्तर प्रदेश राज्य, आपराधिक अपील संख्या 259-260 वर्ष 2019
,%203(7),%203(8),%203(9)%20-Vs-%20IPC%20Section%2035,%2036,%2037,%2038.png)
,%203(2),%203(3),%203(4)%20-Vs-%20IPC%20Section%206,%207,%2027,%2032,%2034.png)
%20with%20case%20law%20citations,%20Tamil%20and%20English.jpg)
