Right to property | Full meaning and definition

 Right To Property

The right to property has been a fundamental aspect of human rights and freedoms, evolving through centuries of legal traditions and struggles.

In India, the right to property has undergone significant transformations, reflecting the nation's dynamic legal and social fabric.

Once a fundamental right under the Indian Constitution, the right to property is now recognized as a constitutional legal right, safeguarded by various laws and judicial interpretations.

Join us as we delve into the intricacies of the Right to Property in India, exploring its history, current status, and the impact on individuals and communities across the nation.

Stay with us for an enlightening journey through the corridors of law, rights, and societal progress. This is 'Right To Property: An Unfolding Legacy in India'.

Right to property meaning / defination
The right to property refers to the legal right or guarantee that individuals have to acquire, use, control, benefit from, and dispose of material possessions or property. This right is fundamental to the freedom and autonomy of individuals, allowing them to secure their possessions and investments against arbitrary interference by others, including the state. The right to property is considered crucial for the protection of individual liberty, the pursuit of happiness, and the development of a prosperous and functioning society.

In legal and constitutional contexts, the right to property might vary significantly from one jurisdiction to another, both in terms of its definition and the protections it offers. Generally, it encompasses:

Acquisition and Ownership: The right to acquire property through purchase, inheritance, gift, or discovery.

Use and Control: The right to use and control one’s property in accordance with one’s preferences, as long as it does not harm others or violate laws.

Benefit: The right to benefit from the property, which includes earning income from it through rent, sale, or other forms of economic activities.

Disposition: The right to dispose of the property by selling it, donating it, leaving it to heirs, or by other means.

Originally, the right to property was considered a natural right alongside life and liberty. Philosophers like John Locke argued that property rights were fundamental to individual liberty and societal prosperity.

In some countries, the right to property is enshrined as a fundamental right within the constitution, offering strong protections against arbitrary confiscation or expropriation without just compensation.

Right to property john locke
John Locke, a 17th-century English philosopher and a key figure in the Enlightenment, had significant contributions to the concept of the right to property, which he detailed in his work, "Two Treatises of Government" (1689). Locke's theory of property is grounded in the idea of natural rights, which he believed to be inherent and inalienable rights granted by God or nature, including life, liberty, and property.

Locke's understanding of the right to property is based on the following principles:

Self-Ownership: Locke argued that every individual has ownership over their own body and by extension, the labor of their body. When individuals mix their labor with nature or natural resources, which are given by God to mankind in common, they make those resources their own property.

Labor as a Means to Property: According to Locke, property is created when an individual applies labor to natural resources. For instance, when a person cultivates unowned land and grows crops, the land and the crops become the property of that person. This is because they have mixed their labor with the land, which was previously common to all.

Natural Law and the Limits of Property: Locke also set limits on the acquisition of property through labor by introducing the concept of the Law of Nature. This law dictates that one may only appropriate as much as one can use without spoiling (the spoilage limitation) and that one must leave "enough and as good" in common for others (the sufficiency limitation). These conditions were meant to ensure that the acquisition of property does not harm others or lead to significant inequalities.

Property Rights without Government: Locke believed that property rights existed prior to and independent of government. The role of government, which arises from the consent of the governed, is to protect these pre-existing rights. Locke argued that one of the main reasons people enter into society and establish governments is to secure their property rights.

Locke's views on property rights have had a profound influence on political philosophy, especially on the development of liberalism. His ideas contributed to the understanding of individual rights and the role of government in protecting these rights, influencing various democratic societies and their legal systems, particularly in relation to the protection of private property. Locke's theory provided a philosophical justification for the existence and protection of private property as a natural right, which has been foundational to Western political thought and economic theory.

Right to property was deleted by which amendment
The right to property was deleted from the list of fundamental rights in India by the 44th Amendment Act of 1978. Before this amendment, the right to property was a fundamental right under Article 31 of the Indian Constitution. The 44th Amendment reclassified the right to property as a constitutional legal right under a new provision, Article 300A, which states that no person shall be deprived of his property save by the authority of law. This change meant that the right to property was no longer a fundamental right protected under Part III of the Constitution, which deals with fundamental rights, but it remained a constitutional right.

Right to property in india
The right to property has evolved significantly over time, especially in India. Initially, the right to property was a fundamental right under the Constitution of India, protected under Article 31. However, this changed with the 44th Amendment Act of 1978.

Before the 44th Amendment (Prior to 1978):

The right to property was a fundamental right. This meant it was protected under the Constitution and individuals had the right to seek direct redress from the Supreme Court of India if they believed their right to property was infringed.

The government had the power to acquire private property for public purposes, but it was required to provide compensation to the affected property owners.

After the 44th Amendment (Post-1978):

The right to property was removed from the list of fundamental rights and was made a constitutional right under Article 300A.

Article 300A states, "No person shall be deprived of his property save by the authority of law." This means that while the government still retains the power to acquire private property, it must do so according to the law established, which typically requires fair compensation to the property owner. However, since the right to property is no longer a fundamental right, individuals cannot directly approach the Supreme Court for infringement of this right but must seek redress through High Courts and lower courts.

Article 300A ensures a basic level of protection to property owners against arbitrary state action but does not elevate the right to property to the status it enjoyed as a fundamental right.

Significance of Article 300A:

Article 300A applies to all persons, including non-citizens.

It provides a broad definition of property, including tangible and intangible assets.

Though it does not offer the same level of protection as when the right to property was a fundamental right, it safeguards against unlawful deprivation of property by ensuring that any property acquisition by the state is done lawfully, with proper legislation.

In summary, the right to property in India is now a constitutional right that protects individuals from arbitrary seizure of property by the state, ensuring that any property acquisition is conducted lawfully and, typically, with compensation.

Right to property in india is a legal right
Yes, in India, the right to property is a legal or constitutional right, not a fundamental right. This status was established through the 44th Amendment Act of 1978, which removed the right to property from the list of fundamental rights enumerated in Part III of the Indian Constitution. Following this amendment, the right to property was moved to a new provision, Article 300A, under Part XII of the Constitution, which deals with the finance, property, contracts, and suits.

Article 300A states, "No person shall be deprived of his property save by authority of law." This means that while the government retains the authority to acquire private property for public use, it must do so legally, following a procedure established by law, and usually with compensation to the affected parties. However, since the right to property is no longer a fundamental right, individuals do not have the ability to directly move the Supreme Court of India under Article 32 for the enforcement of this right. They can, however, approach the High Court under Article 226 for any grievances related to property rights.

Right to land in india
The right to land in India is governed by various laws and regulations, reflecting the country's complex legal framework concerning land ownership, land use, and land rights. There is no single, overarching "right to land" in the Indian Constitution; instead, land rights are subject to a patchwork of state and central laws. Here are some key aspects of land rights in India:

Land Ownership Laws: Land ownership in India is primarily governed by state laws, as land is a state subject under the Indian Constitution. Each state has its own set of laws that govern land ownership, tenancy, and agricultural land use, leading to significant variations in land rights and land reform laws across the country.

Land Reforms: Post-independence, India embarked on various land reform measures aimed at redistributing land to the landless, eliminating intermediaries, and securing tenancy rights. These reforms have been implemented to varying degrees in different states.

Scheduled Areas and Tribal Lands: Special provisions exist for land rights in Scheduled Areas—regions with significant tribal populations. The Fifth and Sixth Schedules of the Indian Constitution provide for the protection of tribal lands and restrict the transfer of land from tribals to non-tribals to prevent exploitation.

Right to Fair Compensation and Transparency in Land Acquisition, Rehabilitation and Resettlement Act, 2013 (LARR): This law governs land acquisition in India and ensures fair compensation, transparency, and rehabilitation for those affected by land acquisition for public purposes. It replaced the Land Acquisition Act of 1894 and aimed to make the process more equitable for landowners and other affected parties.

Forest Rights Act, 2006: This Act recognizes the rights of forest-dwelling tribal communities and other traditional forest dwellers to land and other resources, acknowledging their dependence on forests for livelihood and cultural identity. It grants legal recognition to their rights over forest land for habitation or self-cultivation for livelihood.

Agricultural Land Ceiling Laws: Various states have enacted laws that set a maximum limit on the amount of agricultural land that an individual or family can own. The surplus land is meant to be redistributed to landless laborers and small farmers.

Land rights in India are a complex issue, involving legal, social, and economic dimensions. Disputes over land ownership are common and can be challenging to resolve due to fragmented land records, historical injustices, and varying interpretations of laws among states. The government has been working on initiatives like the Digital India Land Records Modernization Programme (DILRMP) to improve land governance through technology.

Right to ancestral property in india
The right to ancestral property in India is governed by the Hindu Succession Act, 1956, which applies to Hindus, Buddhists, Jains, and Sikhs. This law outlines the rules for inheritance and succession, including the rights to ancestral property. Ancestral property can be defined as property inherited up to four generations of male lineage, which means the property inherited from father, grandfather, great-grandfather, and great-great-grandfather.

Here are some key points regarding the right to ancestral property in India:

Definition of Ancestral Property: To qualify as ancestral property, the property must have been inherited by a Hindu from his father, father's father, or father's father's father, i.e., it should not have been divided or partitioned by the members of the joint Hindu family.

Rights of Coparceners: Initially, only male members of the family were considered coparceners, i.e., they had a birthright in the ancestral property. However, the Hindu Succession (Amendment) Act, 2005, made a significant change by giving daughters of the family the same rights and liabilities as sons in the ancestral property. Hence, both sons and daughters are now considered coparceners and have equal rights to inherit and claim a share in the ancestral property.

Partition of Property: A coparcener has the right to demand a partition of the ancestral property and receive his or her share. The partition can be done through mutual agreement among the coparceners or through legal proceedings if an agreement cannot be reached.

Self-Acquired vs. Ancestral Property: It's important to differentiate between self-acquired property and ancestral property. Self-acquired property is any property that an individual acquires through his own efforts or resources and not through inheritance. An individual has full rights to dispose of his self-acquired property as per his wish, without any obligation to his heirs during his lifetime.

Succession Laws for Other Religions: The rules mentioned above specifically apply to Hindus, Buddhists, Jains, and Sikhs. Members of other religions are governed by their respective personal laws and the Indian Succession Act, 1925, for those who are not covered by any religious laws.

Will and Testament: An individual can distribute his self-acquired property according to his wishes through a will, which can override the default rules of succession under the Hindu Succession Act. However, ancestral property that has not been partitioned is subject to the rules of succession and cannot be entirely disposed of by will.

The right to ancestral property in India is a complex issue that intertwines legal, familial, and cultural factors. Legal disputes over ancestral property are common and can be prolonged due to the intricacies of the law and familial disagreements.

Women's right to property in india
Women's rights to property in India have evolved significantly over the years, especially with legal reforms aimed at enhancing gender equality. The rights of women to own, inherit, and manage property are governed by various laws, which can be broadly categorized under two heads: personal laws that apply to individuals based on their religion and the general law that applies to all citizens irrespective of their religion. Here's an overview of women's rights to property in India:

1. Hindu Women:

Hindu Succession Act, 1956 (Amended in 2005): This is a key piece of legislation that governs the succession and inheritance rights of Hindus, which includes Buddhists, Jains, and Sikhs. The 2005 amendment to this Act was a landmark change for Hindu women, granting daughters the same rights as sons to a father's property, making them equal coparceners. This means that women now have the same rights, duties, liabilities, and disabilities that were previously limited to men. This applies to ancestral property and to partitioning of property.

2. Muslim Women:

Muslim Personal Law (Shariat) Application Act, 1937: Muslim women's property rights are governed by the Muslim Personal Law (Shariat), which provides for women to receive a share of the inheritance, although the share is generally half of what male heirs receive. The exact shares depend on the family structure and the number of heirs.

3. Christian and Parsi Women:

Indian Succession Act, 1925: This Act governs the property rights of Christians and Parsis in India. It provides for equal inheritance rights for men and women.

4. Married Women:

Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005: This Act provides protection rights to women in a domestic relationship, including the right to reside in the matrimonial or shared household, whether or not she has any title or rights to the property.

5. Property Acquired through Self-Effort:

Regardless of religion, women have the right to acquire and own property through their own efforts. They have complete autonomy to manage, sell, or deal with such property without seeking consent from male family members.

Legal Reforms and Challenges:

The legal reforms, especially the amendment to the Hindu Succession Act, have been crucial in strengthening women's property rights in India. However, the implementation of these laws and social acceptance still pose challenges. In many parts of the country, traditional practices and patriarchal norms hinder the full realization of women's property rights.

Moreover, awareness about these rights among women themselves and the willingness to assert these rights are crucial for these legal provisions to have a practical impact. Legal battles over property rights can be long and challenging, requiring women to have the necessary socio-economic support to engage in such battles.

In conclusion, while the legal framework in India has progressively aimed at enhancing women's rights to property, the effectiveness of these laws greatly depends on their enforcement, societal attitudes towards gender equality, and the empowerment of women to claim their rights.

Right to property for daughters in india
In India, the right to property for daughters has seen significant changes, particularly with amendments to the Hindu Succession Act, 1956. Prior to these amendments, the property rights of daughters in Hindu families were limited, especially in relation to ancestral property and the Hindu Undivided Family (HUF) property.

The landmark amendment came in 2005 through the Hindu Succession (Amendment) Act, 2005, which significantly altered the property rights of daughters, making them coparceners by birth in their own right in the same manner as sons. This means that daughters have the same rights as sons to inherit and share parental property, including ancestral property. They also have the same rights and liabilities in the coparcenary property as sons.

Before the amendment, only male members of the family were considered coparceners, and they had a birthright in the ancestral property. Daughters were not part of the coparcenary and only had rights to maintenance from the property. They could inherit property from their father, but the share was often unequal compared to their brothers, and they had no rights in the ancestral property by birth.

The 2005 amendment aimed to remove gender disparity in the Hindu Succession Act and provided equal rights to daughters in the family's property. This change applies to daughters born before and after the amendment, granting them equal rights as sons to claim their share in the ancestral property.

It's important to note that these changes apply to Hindus, Buddhists, Jains, and Sikhs, as the Hindu Succession Act governs these communities. Other communities in India are governed by their own personal laws and national laws, where the rights to property may vary.

This amendment was a significant step towards gender equality, ensuring that daughters are treated equally in matters of inheritance and property rights, reflecting the changing social ethos and promoting gender justice in Indian society.

Is right to property available to foreigners in india
In India, the right to property for foreigners is subject to certain restrictions and regulations governed by various laws and acts, including the Foreign Exchange Management Act (FEMA), 1999, and the regulations issued by the Reserve Bank of India (RBI).

Under FEMA and the relevant RBI guidelines, foreigners and non-resident Indians (NRIs) have the ability to acquire, hold, transfer, or dispose of property in India, but with specific conditions attached:

Acquisition of Immovable Property: Generally, foreign nationals of non-Indian origin, whether resident in India or not, are not allowed to acquire immovable property in India without the prior approval of the RBI. There are exceptions for citizens of certain countries and for properties acquired through inheritance from a resident.

Non-Resident Indians (NRIs) and Persons of Indian Origin (PIOs): NRIs and PIOs are allowed to purchase immovable property in India (other than agricultural land/farmhouse/plantation property) without special permission from the RBI. They can acquire such property either as an investment or for residential use. The general permission, however, does not allow them to purchase agricultural land, plantation property, or a farmhouse in India.

Inheritance: Foreign nationals of non-Indian origin can inherit immovable property in India from a person resident outside India, provided the property was acquired in accordance with the foreign exchange laws in force at the time of acquisition. They can also inherit property from a person resident in India.

Sale and Transfer: NRIs and PIOs can sell or transfer immovable property in India to a person resident in India. They can also transfer such property to an NRI or a PIO. However, foreign nationals of non-Indian origin who have acquired residential property in India by way of inheritance or otherwise are required to seek specific approval from the RBI for selling or transferring such property.

Lease: Foreign nationals, including those who are not of Indian origin, can acquire immovable property in India on lease for a period not exceeding five years without the need for special permission from the RBI.

It is important for foreigners and NRIs to ensure compliance with FEMA and RBI guidelines when dealing with property transactions in India. The regulations are subject to change, and it is advisable to consult legal experts or the RBI's official communications for the most current information.

Right to property of who are not citizens of India
The Supreme Court has observed that the right to property as enshrined under Article 300A of the Constitution extends to persons who are not citizens of India.

“The expression person in Article 300-A covers not only a legal or juristic person but also a person who is not a citizen of India. The expression property is also of a wide scope and includes not only tangible or intangible property but also all rights, title and interest in a property”, a bench comprising Justices BV Nagarathna and Ujjal Bhuyan observed.


Taking note of the objects and purpose of the Act, the Supreme Court noted that Article 300-A of the Constitutional being a constitutional right to hold property not only extends to Legal or juristic person but also to persons who are not a citizen of India.

The Supreme Court expressed concerned that if the ownership of the property gets transferred from the enemy to the Custodian who takes possession of the property and administers it or manages it and thereby the ownership would then be that of the Union, in that event, it would be a deprivation of the property of the true owner who may be an enemy or an enemy subject or enemy firm but such deprivation of property cannot be without payment of compensation.

Right to property example
The right to property can manifest in various forms, reflecting the broad spectrum of what property rights entail. Below are examples to illustrate different aspects of the right to property:

Home Ownership: This is one of the most direct examples of property rights. If you purchase a home, you have the right to live in it, rent it out, sell it, or pass it on to your heirs. This right is protected by law, and any attempts to forcibly take your home would require due legal process.

Intellectual Property: This includes creations of the mind, such as inventions; literary and artistic works; designs; and symbols, names, and images used in commerce. For instance, if you write a book, the right to property protects your interests, allowing you to control publishing and sales rights.

Agricultural Land: Farmers have the right to own agricultural land, cultivate it, and benefit from the produce. This right also encompasses the ability to sell the land or use it as collateral for loans.

Ancestral Property: In many jurisdictions, individuals have the right to inherit property from their ancestors. This is a form of property right that is recognized and protected under various inheritance laws.

Patents and Trademarks: Innovators and businesses often rely on patents and trademarks to protect their inventions and brand identities, respectively. These legal instruments prevent others from using, selling, or manufacturing patented inventions or trademarked brands without authorization.

Lease and Rent Agreements: Property rights also include the ability to lease or rent your property to others. This allows the property owner to earn income from their property while retaining ownership.

Use Rights: In some cases, property rights may be limited to the use of property rather than full ownership. For example, public lands might be available for individuals to use for grazing, recreation, or resource extraction under specific regulations without allowing for ownership.

Easements: This is a type of property right that grants the holder an interest in the land owned by someone else. For instance, the right to cross someone else's land (a right of way) to get to your own property is an easement.

These examples illustrate the diverse ways in which the right to property is applied and protected across different contexts, reflecting its fundamental role in legal, economic, and social frameworks.

Right to property violation in india
Violations of the right to property in India can occur in various contexts, reflecting issues related to land acquisition, property disputes, inheritance rights, and governmental or private encroachments. While the Indian Constitution initially guaranteed the right to property as a fundamental right under Articles 19 and 31, the 44th Amendment Act of 1978 demoted it to a constitutional right under Article 300A. Despite this change, the right to property remains protected and its violation is subject to legal scrutiny and remedy. Here are some scenarios where violations may occur:

Illegal Land Acquisition: This can happen when the government or private entities forcibly take possession of property without following due legal process or without providing fair compensation. While the government has the right to acquire private property for public purposes under the Right to Fair Compensation and Transparency in Land Acquisition, Rehabilitation, and Resettlement Act, 2013, failing to adhere to this process constitutes a violation.

Forced Evictions: Evicting individuals or communities from their homes or land without legal justification, adequate notice, or compensation can be a violation of the right to property. This often affects marginalized communities and slum dwellers.

Inheritance Disputes: Denying rightful heirs, especially women, their share of inheritance can be a common violation. Despite laws like the Hindu Succession (Amendment) Act, 2005, which aimed to provide equal rights to daughters in ancestral property, cultural and societal norms often hinder their implementation.

Encroachments: Illegal encroachment on property by private parties or the government without the owner's consent is a violation. Encroachments can range from unauthorized construction on someone's land to governmental use of land without proper legal procedure.

Tenant Rights: Violations also occur in the context of tenancy and housing rights. Unlawful eviction of tenants, increasing rents without notice, or not adhering to the terms of a lease agreement can infringe on property rights.

Intellectual Property Rights Violation: Unauthorized use, reproduction, or distribution of copyrighted material, patented inventions, or trademarked goods without the owner's consent can be considered a violation of property rights in the domain of intellectual property.

Legal remedies for these violations include approaching civil courts for injunctions, compensation, or restoration of property rights, filing complaints with relevant authorities, or seeking redress through alternative dispute resolution mechanisms. The judiciary plays a crucial role in upholding property rights and providing relief in cases of violation.







சொத்துரிமை

சொத்துரிமை என்பது மனித உரிமைகள் மற்றும் சுதந்திரங்களின் அடிப்படை அம்சமாகும், இது பல நூற்றாண்டுகளாக சட்ட மரபுகள் மற்றும் போராட்டங்கள் மூலம் உருவாகி வருகிறது.

இந்தியாவில், சொத்துரிமை குறிப்பிடத்தக்க மாற்றங்களுக்கு உட்பட்டுள்ளது, இது நாட்டின் மாறும் சட்ட மற்றும் சமூக கட்டமைப்பை பிரதிபலிக்கிறது.

ஒரு காலத்தில் இந்திய அரசியலமைப்பின் கீழ் அடிப்படை உரிமையாக இருந்த சொத்துரிமை இப்போது பல்வேறு சட்டங்கள் மற்றும் நீதித்துறை விளக்கங்களால் பாதுகாக்கப்பட்டு அரசியலமைப்பு சட்ட உரிமையாக அங்கீகரிக்கப்பட்டுள்ளது.

இந்தியாவில் சொத்துரிமையின் நுணுக்கங்களை ஆராய்ந்து, அதன் வரலாறு, தற்போதைய நிலை மற்றும் நாடு முழுவதும் உள்ள தனிநபர்கள் மற்றும் சமூகங்கள் மீதான தாக்கத்தை ஆராய்வதில் எங்களுடன் சேருங்கள்.

சட்டம், உரிமைகள் மற்றும் சமூக முன்னேற்றத்தின் வழித்தடங்கள் வழியாக ஒரு அறிவார்ந்த பயணத்திற்கு எங்களுடன் இருங்கள். இது 'சொத்துக்கான உரிமை: இந்தியாவில் விரியும் மரபு'.

சொத்துக்கான உரிமை பொருள் / வரையறை
சொத்துரிமை என்பது தனிநபர்கள் பொருள் உடைமைகள் அல்லது சொத்தை பெறுவதற்கும், பயன்படுத்துவதற்கும், கட்டுப்படுத்துவதற்கும், பயன்பெறுவதற்கும், அப்புறப்படுத்துவதற்கும் உள்ள சட்டப்பூர்வ உரிமை அல்லது உத்தரவாதத்தைக் குறிக்கிறது. இந்த உரிமை தனிநபர்களின் சுதந்திரம் மற்றும் சுயாட்சிக்கு அடிப்படையானது, அரசு உட்பட மற்றவர்களின் தன்னிச்சையான தலையீட்டிற்கு எதிராக அவர்களின் உடைமைகளையும் முதலீடுகளையும் பாதுகாக்க அனுமதிக்கிறது. தனிநபர் சுதந்திரத்தைப் பாதுகாப்பதற்கும், மகிழ்ச்சியைத் தேடுவதற்கும், வளமான மற்றும் செயல்படும் சமுதாயத்தின் வளர்ச்சிக்கும் சொத்துரிமை முக்கியமானதாகக் கருதப்படுகிறது.

சட்ட மற்றும் அரசியலமைப்புச் சூழல்களில், சொத்துக்கான உரிமை அதன் வரையறை மற்றும் அது வழங்கும் பாதுகாப்புகள் ஆகிய இரண்டிலும் ஒரு அதிகார வரம்பிலிருந்து மற்றொன்றுக்கு கணிசமாக வேறுபடலாம். பொதுவாக, இது உள்ளடக்கியது:

கையகப்படுத்துதல் மற்றும் உரிமை: வாங்குதல், பரம்பரை, பரிசு அல்லது கண்டுபிடிப்பு மூலம் சொத்தைப் பெறுவதற்கான உரிமை.

பயன்படுத்துதல் மற்றும் கட்டுப்பாடு: மற்றவர்களுக்கு தீங்கு செய்யாத வரை அல்லது சட்டங்களை மீறாத வரை, ஒருவரின் விருப்பங்களுக்கு ஏற்ப ஒருவரின் சொத்தை பயன்படுத்துவதற்கும் கட்டுப்படுத்துவதற்கும் உரிமை.

பலன்: சொத்திலிருந்து பயனடையும் உரிமை, இதில் வாடகை, விற்பனை அல்லது பிற வகையான பொருளாதார நடவடிக்கைகள் மூலம் வருமானம் ஈட்டுவது அடங்கும்.

இடமாற்றம்: சொத்தை விற்பதன் மூலமோ, நன்கொடையாக அளிப்பதன் மூலமோ, வாரிசுகளுக்கு விட்டுவிடுவதன் மூலமோ அல்லது வேறு வழிகளிலோ அப்புறப்படுத்தும் உரிமை.

முதலில், சொத்துரிமை என்பது வாழ்க்கை மற்றும் சுதந்திரத்துடன் இயற்கையான உரிமையாகக் கருதப்பட்டது. ஜான் லாக் போன்ற தத்துவவாதிகள் சொத்து உரிமைகள் தனிநபர் சுதந்திரம் மற்றும் சமூக செழுமைக்கு அடிப்படை என்று வாதிட்டனர்.

சில நாடுகளில், சொத்துரிமை என்பது அரசியலமைப்பிற்குள் ஒரு அடிப்படை உரிமையாக பொறிக்கப்பட்டுள்ளது, தன்னிச்சையான பறிமுதல் அல்லது இழப்பீடு இல்லாமல் அபகரிப்புக்கு எதிராக வலுவான பாதுகாப்பை வழங்குகிறது.

சொத்துரிமை ஜான் லாக்
17 ஆம் நூற்றாண்டின் ஆங்கில தத்துவஞானி மற்றும் அறிவொளியின் முக்கிய நபரான ஜான் லாக், சொத்துரிமைக்கான கருத்துக்கு குறிப்பிடத்தக்க பங்களிப்பைக் கொண்டிருந்தார், அதை அவர் தனது படைப்பான "இரண்டு ஒப்பந்தங்கள்" (1689) இல் விவரித்தார். லாக்கின் சொத்துக் கோட்பாடு இயற்கை உரிமைகள் என்ற கருத்தை அடிப்படையாகக் கொண்டது, இது கடவுள் அல்லது இயற்கையால் வழங்கப்பட்ட உயிர், சுதந்திரம் மற்றும் சொத்து உட்பட உள்ளார்ந்த மற்றும் பிரிக்க முடியாத உரிமைகள் என்று அவர் நம்பினார்.

சொத்துரிமை பற்றிய லாக்கின் புரிதல் பின்வரும் கொள்கைகளை அடிப்படையாகக் கொண்டது:

சுய-உரிமை: ஒவ்வொரு தனிநபருக்கும் தங்கள் சொந்த உடலின் மீது உரிமை உள்ளது மற்றும் நீட்டிப்பதன் மூலம், அவர்களின் உடலின் உழைப்பு உள்ளது என்று லாக் வாதிட்டார். தனிநபர்கள் தங்கள் உழைப்பை இயற்கை அல்லது இயற்கை வளங்களுடன் கலக்கும்போது, ​​​​கடவுளால் பொதுவாக மனிதகுலத்திற்கு வழங்கப்பட்டால், அவர்கள் அந்த வளங்களை தங்கள் சொந்த சொத்தாக ஆக்குகிறார்கள்.

உழைப்பு சொத்துக்கான வழிமுறை: லாக்கின் கூற்றுப்படி, ஒரு நபர் இயற்கை வளங்களுக்கு உழைப்பைப் பயன்படுத்தும்போது சொத்து உருவாக்கப்படுகிறது. உதாரணமாக, ஒருவர் சொந்தமில்லாத நிலத்தை பயிரிட்டு பயிர்களை வளர்க்கும்போது, ​​நிலமும் பயிர்களும் அந்த நபரின் சொத்தாகிவிடும். ஏனென்றால், முன்பு அனைவருக்கும் பொதுவாக இருந்த நிலத்துடன் அவர்கள் தங்கள் உழைப்பைக் கலந்துள்ளனர்.

இயற்கை சட்டம் மற்றும் சொத்தின் வரம்புகள்: லாக் இயற்கையின் விதியின் கருத்தை அறிமுகப்படுத்துவதன் மூலம் உழைப்பின் மூலம் சொத்துக்களைப் பெறுவதற்கான வரம்புகளையும் நிர்ணயித்தார். இந்தச் சட்டம் ஒருவர் எந்த அளவுக்குப் பயன்படுத்த முடியுமோ, அந்த அளவுக்கு மட்டுமே கெடாமல் பயன்படுத்த முடியும் என்று ஆணையிடுகிறது (கெட்டுப்போகும் வரம்பு) மற்றும் ஒருவர் மற்றவர்களுக்குப் பொதுவாக "போதுமான மற்றும் நல்லது" என்று விட்டுவிட வேண்டும் (போதுமான வரம்பு). இந்த நிபந்தனைகள் சொத்து கையகப்படுத்தல் மற்றவர்களுக்கு தீங்கு விளைவிக்காமல் அல்லது குறிப்பிடத்தக்க ஏற்றத்தாழ்வுகளுக்கு வழிவகுக்காது என்பதை உறுதி செய்வதாகும்.

அரசாங்கம் இல்லாமல் சொத்து உரிமைகள்: லாக் சொத்து உரிமைகள் அரசாங்கத்திற்கு முன் மற்றும் சுயாதீனமாக இருந்ததாக நம்பினார். ஆளுகைக்குட்பட்டவர்களின் சம்மதத்திலிருந்து எழும் அரசாங்கத்தின் பங்கு, இந்த முன்பே இருக்கும் உரிமைகளைப் பாதுகாப்பதாகும். மக்கள் சமூகத்திற்குள் நுழைவதற்கும் அரசாங்கங்களை நிறுவுவதற்கும் ஒரு முக்கிய காரணம் அவர்களின் சொத்து உரிமைகளைப் பாதுகாப்பதாகும் என்று லாக் வாதிட்டார்.

சொத்து உரிமைகள் பற்றிய லாக்கின் கருத்துக்கள் அரசியல் தத்துவத்தின் மீது, குறிப்பாக தாராளவாதத்தின் வளர்ச்சியில் ஆழமான தாக்கத்தை ஏற்படுத்தியுள்ளன. தனிப்பட்ட உரிமைகள் மற்றும் இந்த உரிமைகளைப் பாதுகாப்பதில் அரசாங்கத்தின் பங்கைப் புரிந்துகொள்வதற்கும், பல்வேறு ஜனநாயக சமூகங்கள் மற்றும் அவற்றின் சட்ட அமைப்புகளில், குறிப்பாக தனியார் சொத்துக்களைப் பாதுகாப்பது தொடர்பாகவும் அவரது கருத்துக்கள் பங்களித்தன. லோக்கின் கோட்பாடு, தனியார் சொத்துக்களின் இருப்பு மற்றும் பாதுகாப்பிற்கான ஒரு தத்துவ நியாயத்தை இயற்கை உரிமையாக வழங்கியது, இது மேற்கத்திய அரசியல் சிந்தனை மற்றும் பொருளாதாரக் கோட்பாட்டிற்கு அடித்தளமாக உள்ளது.

அந்தத் திருத்தத்தின் மூலம் சொத்துரிமை நீக்கப்பட்டது
1978 ஆம் ஆண்டின் 44 வது திருத்தச் சட்டத்தின் மூலம் இந்தியாவில் உள்ள அடிப்படை உரிமைகள் பட்டியலில் இருந்து சொத்துரிமை நீக்கப்பட்டது. இந்த திருத்தத்திற்கு முன், இந்திய அரசியலமைப்பின் 31 வது பிரிவின் கீழ் சொத்துரிமை ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருந்தது. 44 வது திருத்தம் சொத்து உரிமையை அரசியலமைப்பு சட்டப்பூர்வ உரிமையாக மறுவகைப்படுத்தியது, ஒரு புதிய விதியின் கீழ், 300A, சட்டத்தின் அதிகாரத்தால் தவிர எந்தவொரு நபரின் சொத்தையும் பறிக்கக்கூடாது என்று கூறுகிறது. இந்த மாற்றத்தின் அர்த்தம், சொத்துரிமை என்பது அடிப்படை உரிமைகள் தொடர்பான அரசியலமைப்பின் மூன்றாம் பகுதியின் கீழ் பாதுகாக்கப்பட்ட ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருக்காது, ஆனால் அது அரசியலமைப்பு உரிமையாகவே இருந்தது.

இந்தியாவில் சொத்துரிமை
சொத்துரிமை காலப்போக்கில், குறிப்பாக இந்தியாவில் கணிசமாக வளர்ந்துள்ளது. ஆரம்பத்தில், சொத்துரிமை என்பது இந்திய அரசியலமைப்பின் கீழ் ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருந்தது, 31வது பிரிவின் கீழ் பாதுகாக்கப்பட்டது. இருப்பினும், 1978 இன் 44வது திருத்தச் சட்டத்துடன் இது மாறியது.

44 வது திருத்தத்திற்கு முன் (1978 க்கு முன்):

சொத்துரிமை ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருந்தது. இதன் பொருள் இது அரசியலமைப்பின் கீழ் பாதுகாக்கப்பட்டுள்ளது மற்றும் தனிநபர்கள் தங்கள் சொத்துரிமை மீறப்பட்டதாக நம்பினால், இந்திய உச்ச நீதிமன்றத்திடம் நேரடி தீர்வு பெற உரிமை உள்ளது.

பொது நோக்கங்களுக்காக தனியார் சொத்தை கையகப்படுத்தும் அதிகாரம் அரசாங்கத்திற்கு இருந்தது, ஆனால் பாதிக்கப்பட்ட சொத்து உரிமையாளர்களுக்கு இழப்பீடு வழங்க வேண்டியது அவசியம்.

44வது திருத்தத்திற்குப் பிறகு (1978க்குப் பின்):

சொத்துரிமை அடிப்படை உரிமைகள் பட்டியலில் இருந்து நீக்கப்பட்டு, பிரிவு 300A-ன் கீழ் அரசியலமைப்பு உரிமையாக்கப்பட்டது.

பிரிவு 300A கூறுகிறது, "எந்தவொரு நபரும் அவரது சொத்துக்களை சட்டத்தின் அதிகாரத்தால் இல்லாமல் இழக்கக்கூடாது." இதன் பொருள் என்னவென்றால், தனியார் சொத்தைப் பெறுவதற்கான அதிகாரத்தை அரசாங்கம் இன்னும் வைத்திருக்கும் அதே வேளையில், அது நிறுவப்பட்ட சட்டத்தின்படி அவ்வாறு செய்ய வேண்டும், இது பொதுவாக சொத்து உரிமையாளருக்கு நியாயமான இழப்பீடு தேவைப்படுகிறது. எவ்வாறாயினும், சொத்துரிமை ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருக்காது என்பதால், தனிநபர்கள் இந்த உரிமையை மீறுவதற்காக உச்ச நீதிமன்றத்தை நேரடியாக அணுக முடியாது, ஆனால் உயர் நீதிமன்றங்கள் மற்றும் கீழ் நீதிமன்றங்கள் மூலம் தீர்வு காண வேண்டும்.

சட்டப்பிரிவு 300A, தன்னிச்சையான அரசின் நடவடிக்கைக்கு எதிராக சொத்து உரிமையாளர்களுக்கு அடிப்படை அளவிலான பாதுகாப்பை உறுதி செய்கிறது ஆனால் சொத்துக்கான உரிமையை அது அடிப்படை உரிமையாக அனுபவித்த நிலைக்கு உயர்த்தாது.

பிரிவு 300A இன் முக்கியத்துவம்:

பிரிவு 300A குடிமக்கள் அல்லாதவர்கள் உட்பட அனைத்து நபர்களுக்கும் பொருந்தும்.

இது உறுதியான மற்றும் அருவமான சொத்துக்கள் உட்பட சொத்தின் பரந்த வரையறையை வழங்குகிறது.

சொத்துரிமை ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருந்தபோது அதே அளவிலான பாதுகாப்பை இது வழங்கவில்லை என்றாலும், அரசால் எந்தவொரு சொத்துக் கையகப்படுத்துதலும் சட்டப்பூர்வமாக, முறையான சட்டத்துடன் செய்யப்படுவதை உறுதி செய்வதன் மூலம், சட்டத்திற்குப் புறம்பாக சொத்து பறிப்பதில் இருந்து பாதுகாக்கிறது.

சுருக்கமாக, இந்தியாவில் சொத்துரிமை என்பது இப்போது அரசால் தன்னிச்சையாக சொத்துக்களை பறிமுதல் செய்வதிலிருந்து தனிநபர்களைப் பாதுகாக்கும் அரசியலமைப்பு உரிமையாகும், எந்தவொரு சொத்துக் கையகப்படுத்துதலும் சட்டப்பூர்வமாகவும், பொதுவாக இழப்பீட்டுடனும் நடத்தப்படுவதை உறுதிசெய்கிறது.

இந்தியாவில் சொத்துரிமை என்பது சட்டபூர்வமான உரிமை
ஆம், இந்தியாவில், சொத்துரிமை என்பது சட்டப்பூர்வ அல்லது அரசியலமைப்பு உரிமை, அடிப்படை உரிமை அல்ல. இந்த நிலை 1978 ஆம் ஆண்டின் 44 வது திருத்தச் சட்டத்தின் மூலம் நிறுவப்பட்டது, இது இந்திய அரசியலமைப்பின் பகுதி III இல் குறிப்பிடப்பட்டுள்ள அடிப்படை உரிமைகளின் பட்டியலிலிருந்து சொத்துரிமையை நீக்கியது. இந்தத் திருத்தத்தைத் தொடர்ந்து, சொத்துரிமை, நிதி, சொத்து, ஒப்பந்தங்கள் மற்றும் வழக்குகள் தொடர்பான அரசியலமைப்பின் பகுதி XII இன் கீழ் 300A என்ற புதிய விதிக்கு மாற்றப்பட்டது.

பிரிவு 300A கூறுகிறது, "எந்தவொரு நபரின் சொத்தும் சட்டத்தின் அதிகாரத்தால் இல்லாமல் பறிக்கப்படக்கூடாது." இதன் பொருள் என்னவென்றால், பொது பயன்பாட்டிற்காக தனியார் சொத்தை கையகப்படுத்தும் அதிகாரத்தை அரசாங்கம் வைத்திருக்கும் அதே வேளையில், அது சட்டப்பூர்வமாக, சட்டத்தால் நிறுவப்பட்ட நடைமுறையைப் பின்பற்றி, பொதுவாக பாதிக்கப்பட்ட தரப்பினருக்கு இழப்பீடு வழங்க வேண்டும். இருப்பினும், சொத்துரிமை ஒரு அடிப்படை உரிமையாக இருக்காது என்பதால், இந்த உரிமையை அமல்படுத்துவதற்காக, சட்டப்பிரிவு 32ன் கீழ் இந்திய உச்ச நீதிமன்றத்தை நேரடியாக அணுகும் திறன் தனிநபர்களுக்கு இல்லை. எவ்வாறாயினும், சொத்துரிமை தொடர்பான ஏதேனும் குறைகளுக்கு அவர்கள் 226வது பிரிவின் கீழ் உயர் நீதிமன்றத்தை அணுகலாம்.

இந்தியாவில் நில உரிமை
இந்தியாவில் நிலத்திற்கான உரிமை பல்வேறு சட்டங்கள் மற்றும் ஒழுங்குமுறைகளால் நிர்வகிக்கப்படுகிறது, இது நில உரிமை, நில பயன்பாடு மற்றும் நில உரிமைகள் தொடர்பான நாட்டின் சிக்கலான சட்ட கட்டமைப்பை பிரதிபலிக்கிறது. இந்திய அரசியலமைப்புச் சட்டத்தில் ஒற்றை, மேலான "நில உரிமை" இல்லை; மாறாக, நில உரிமைகள் மாநில மற்றும் மத்திய சட்டங்களின் ஒட்டுவேலைக்கு உட்பட்டவை. இந்தியாவில் நில உரிமையின் சில முக்கிய அம்சங்கள் இங்கே:

நில உரிமைச் சட்டங்கள்: இந்திய அரசியலமைப்பின் கீழ் நிலம் மாநிலப் பொருளாக இருப்பதால், இந்தியாவில் நில உரிமை முதன்மையாக மாநிலச் சட்டங்களால் நிர்வகிக்கப்படுகிறது. ஒவ்வொரு மாநிலமும் நில உரிமை, குத்தகை மற்றும் விவசாய நிலப் பயன்பாடு ஆகியவற்றை நிர்வகிக்கும் அதன் சொந்த சட்டங்களைக் கொண்டுள்ளது, இது நாடு முழுவதும் நில உரிமைகள் மற்றும் நிலச் சீர்திருத்தச் சட்டங்களில் குறிப்பிடத்தக்க மாறுபாடுகளுக்கு வழிவகுக்கிறது.

நிலச் சீர்திருத்தங்கள்: சுதந்திரத்திற்குப் பிறகு, நிலமற்றவர்களுக்கு நிலத்தை மறுபங்கீடு செய்தல், இடைத்தரகர்களை ஒழித்தல் மற்றும் குத்தகை உரிமைகளைப் பெறுதல் ஆகியவற்றை இலக்காகக் கொண்ட பல்வேறு நிலச் சீர்திருத்த நடவடிக்கைகளை இந்தியா மேற்கொண்டது. இந்த சீர்திருத்தங்கள் பல்வேறு மாநிலங்களில் பல்வேறு அளவுகளில் செயல்படுத்தப்பட்டுள்ளன.

பட்டியலிடப்பட்ட பகுதிகள் மற்றும் பழங்குடியின நிலங்கள்: குறிப்பிடத்தக்க பழங்குடியின மக்கள் வசிக்கும் பகுதிகளான-பட்டியலிடப்பட்ட பகுதிகளில் நில உரிமைகளுக்கு சிறப்பு ஏற்பாடுகள் உள்ளன. இந்திய அரசியலமைப்பின் ஐந்தாவது மற்றும் ஆறாவது அட்டவணைகள் பழங்குடியினரின் நிலங்களைப் பாதுகாப்பதற்கும், சுரண்டலைத் தடுக்க பழங்குடியினரிடமிருந்து பழங்குடியினர் அல்லாதவர்களுக்கு நிலத்தை மாற்றுவதைக் கட்டுப்படுத்துவதற்கும் வழங்குகிறது.

நிலம் கையகப்படுத்துதல், மறுவாழ்வு மற்றும் மீள்குடியேற்ற சட்டம், 2013 (LARR) ஆகியவற்றில் நியாயமான இழப்பீடு மற்றும் வெளிப்படைத்தன்மைக்கான உரிமை: இந்தச் சட்டம் இந்தியாவில் நிலம் கையகப்படுத்துதலை நிர்வகிக்கிறது மற்றும் பொது நோக்கங்களுக்காக நிலம் கையகப்படுத்துவதால் பாதிக்கப்பட்டவர்களுக்கு நியாயமான இழப்பீடு, வெளிப்படைத்தன்மை மற்றும் மறுவாழ்வு ஆகியவற்றை உறுதி செய்கிறது. இது 1894 நிலம் கையகப்படுத்தும் சட்டத்தை மாற்றியது மற்றும் நில உரிமையாளர்கள் மற்றும் பிற பாதிக்கப்பட்ட தரப்பினருக்கு இந்த செயல்முறையை மிகவும் சமமானதாக மாற்றுவதை நோக்கமாகக் கொண்டது.

வன உரிமைச் சட்டம், 2006: காடுகளில் வசிக்கும் பழங்குடி சமூகங்கள் மற்றும் பிற பாரம்பரிய வனவாசிகளின் நிலம் மற்றும் பிற வளங்களுக்கான உரிமைகளை இந்தச் சட்டம் அங்கீகரிக்கிறது. வாழ்வாதாரத்திற்காக வாழ அல்லது சுய சாகுபடிக்காக வன நிலத்தின் மீதான அவர்களின் உரிமைகளுக்கு இது சட்டப்பூர்வ அங்கீகாரத்தை வழங்குகிறது.

விவசாய நில உச்சவரம்புச் சட்டங்கள்: தனிநபர் அல்லது குடும்பம் சொந்தமாக வைத்திருக்கும் விவசாய நிலத்தின் அளவுக்கு அதிகபட்ச வரம்பை நிர்ணயிக்கும் சட்டங்களை பல்வேறு மாநிலங்கள் இயற்றியுள்ளன. உபரி நிலம் நிலமற்ற தொழிலாளர்கள் மற்றும் சிறு விவசாயிகளுக்கு மறுபங்கீடு செய்யப்பட வேண்டும்.

இந்தியாவில் நில உரிமை என்பது சட்ட, சமூக மற்றும் பொருளாதார பரிமாணங்களை உள்ளடக்கிய ஒரு சிக்கலான பிரச்சினையாகும். நில உரிமை தொடர்பான சர்ச்சைகள் பொதுவானவை மற்றும் துண்டு துண்டான நிலப் பதிவுகள், வரலாற்று அநீதிகள் மற்றும் மாநிலங்களுக்கிடையேயான சட்டங்களின் மாறுபட்ட விளக்கங்கள் காரணமாக தீர்க்க சவாலாக இருக்கலாம். தொழில்நுட்பத்தின் மூலம் நில நிர்வாகத்தை மேம்படுத்த டிஜிட்டல் இந்தியா நில பதிவுகள் நவீனமயமாக்கல் திட்டம் (DILRMP) போன்ற முயற்சிகளில் அரசாங்கம் செயல்பட்டு வருகிறது.

இந்தியாவில் மூதாதையர் சொத்துரிமை
இந்தியாவில் மூதாதையர் சொத்துக்கான உரிமை இந்து வாரிசு சட்டம், 1956 ஆல் நிர்வகிக்கப்படுகிறது, இது இந்துக்கள், பௌத்தர்கள், ஜைனர்கள் மற்றும் சீக்கியர்களுக்கு பொருந்தும். இந்தச் சட்டம் பரம்பரை மற்றும் வாரிசுக்கான விதிகளை கோடிட்டுக் காட்டுகிறது, மூதாதையர் சொத்துக்கான உரிமைகள் உட்பட. தந்தை, தாத்தா, கொள்ளு தாத்தா, கொள்ளு தாத்தா ஆகியோரிடமிருந்து நான்கு தலைமுறைகள் வரை பரம்பரை பரம்பரையாக வந்த சொத்து என மூதாதையர் சொத்தை வரையறுக்கலாம்.

இந்தியாவில் மூதாதையர் சொத்துரிமை தொடர்பான சில முக்கிய குறிப்புகள் இங்கே:

மூதாதையர் சொத்தின் வரையறை: மூதாதையர் சொத்தாக தகுதி பெற, சொத்து ஒரு இந்துவிற்கு அவரது தந்தை, தந்தையின் தந்தை அல்லது தந்தையின் தந்தையின் தந்தையிடமிருந்து பெற்றிருக்க வேண்டும், அதாவது, கூட்டு இந்து குடும்பத்தின் உறுப்பினர்களால் பிரிக்கப்படவோ அல்லது பிரிக்கப்படவோ கூடாது. .

கோபார்செனர்களின் உரிமைகள்: ஆரம்பத்தில், குடும்பத்தின் ஆண் உறுப்பினர்கள் மட்டுமே கோபார்செனர்களாகக் கருதப்பட்டனர், அதாவது, மூதாதையர் சொத்தில் அவர்களுக்கு பிறப்புரிமை இருந்தது. இருப்பினும், இந்து வாரிசு (திருத்தம்) சட்டம், 2005, குடும்பத்தின் மகள்களுக்கு மூதாதையர் சொத்தில் மகன்களுக்கு இருக்கும் அதே உரிமைகள் மற்றும் பொறுப்புகளை வழங்குவதன் மூலம் குறிப்பிடத்தக்க மாற்றத்தை ஏற்படுத்தியது. எனவே, மகன்கள் மற்றும் மகள்கள் இருவரும் இப்போது கோபார்செனர்களாகக் கருதப்படுகிறார்கள், மேலும் மூதாதையர் சொத்தில் வாரிசு பெறவும் பங்கு பெறவும் சம உரிமை உள்ளது.

சொத்துப் பகிர்வு: மூதாதையர் சொத்தைப் பிரிக்கக் கோருவதற்கும் அவரது பங்கைப் பெறுவதற்கும் ஒரு coparcener உரிமை உண்டு. ஒரு ஒப்பந்தத்தை எட்ட முடியாவிட்டால், கோபார்செனர்களிடையே பரஸ்பர ஒப்பந்தம் மூலமாகவோ அல்லது சட்ட நடவடிக்கைகள் மூலமாகவோ பிரிவினை செய்ய முடியும்.

சுயமாக வாங்கியது மற்றும் மூதாதையர் சொத்து: சுயமாக வாங்கிய சொத்து மற்றும் மூதாதையர் சொத்து ஆகியவற்றை வேறுபடுத்துவது முக்கியம். சுயமாக கையகப்படுத்தப்பட்ட சொத்து என்பது ஒரு நபர் தனது சொந்த முயற்சிகள் அல்லது வளங்கள் மூலம் பெறும் எந்தவொரு சொத்தும், ஆனால் பரம்பரை மூலம் அல்ல. ஒரு தனிநபருக்குத் தன் வாழ்நாளில் வாரிசுகளுக்கு எந்தக் கடமையும் இல்லாமல், தன் விருப்பப்படி, சுயமாகச் சம்பாதித்த சொத்தை அப்புறப்படுத்த முழு உரிமை உண்டு.

பிற மதங்களுக்கான வாரிசுச் சட்டங்கள்: மேலே குறிப்பிடப்பட்டுள்ள விதிகள் குறிப்பாக இந்துக்கள், பௌத்தர்கள், ஜைனர்கள் மற்றும் சீக்கியர்களுக்குப் பொருந்தும். பிற மதங்களைச் சேர்ந்தவர்கள் அந்தந்த தனிப்பட்ட சட்டங்கள் மற்றும் இந்திய வாரிசுச் சட்டம், 1925, எந்த மதச் சட்டங்களின் கீழ் வராதவர்களுக்காகவும் நிர்வகிக்கப்படுகிறார்கள்.

உயில் மற்றும் ஏற்பாடு: இந்து வாரிசுரிமைச் சட்டத்தின் கீழ் வாரிசு விதிகளை மீறக்கூடிய உயில் மூலம் ஒரு தனிநபர் தனது சுயமாக வாங்கிய சொத்தை அவரது விருப்பத்திற்கு ஏற்ப விநியோகிக்க முடியும். இருப்பினும், பிரிக்கப்படாத மூதாதையர் சொத்து வாரிசு விதிகளுக்கு உட்பட்டது மற்றும் விருப்பத்தின் மூலம் முழுமையாக அகற்ற முடியாது.

இந்தியாவில் மூதாதையர் சொத்துரிமை என்பது சட்ட, குடும்பம் மற்றும் கலாச்சார காரணிகளை பின்னிப் பிணைந்த ஒரு சிக்கலான பிரச்சினையாகும். மூதாதையர் சொத்து தொடர்பான சட்ட தகராறுகள் பொதுவானவை மற்றும் சட்டத்தின் நுணுக்கங்கள் மற்றும் குடும்ப கருத்து வேறுபாடுகள் காரணமாக நீடிக்கலாம்.

இந்தியாவில் பெண்களின் சொத்துரிமை
இந்தியாவில் சொத்துரிமைக்கான பெண்களின் உரிமைகள், குறிப்பாக பாலின சமத்துவத்தை மேம்படுத்துவதை நோக்கமாகக் கொண்ட சட்டச் சீர்திருத்தங்களுடன், பல ஆண்டுகளாக கணிசமாக வளர்ச்சியடைந்துள்ளன. பெண்களின் உரிமைகள், சொத்துரிமை, வாரிசு மற்றும் நிர்வகிப்பதற்கான உரிமைகள் பல்வேறு சட்டங்களால் நிர்வகிக்கப்படுகின்றன, அவை இரண்டு தலைப்புகளின் கீழ் பரவலாக வகைப்படுத்தப்படுகின்றன: தனிநபர்களின் மதத்தின் அடிப்படையில் தனிப்பட்ட சட்டங்கள் மற்றும் அவர்களின் மதத்தைப் பொருட்படுத்தாமல் அனைத்து குடிமக்களுக்கும் பொருந்தும் பொதுச் சட்டம். . இந்தியாவில் சொத்துரிமைக்கான பெண்களின் உரிமைகள் பற்றிய கண்ணோட்டம் இங்கே:

1. இந்து பெண்கள்:

இந்து வாரிசுரிமைச் சட்டம், 1956 (2005 இல் திருத்தப்பட்டது): இது பௌத்தர்கள், ஜைனர்கள் மற்றும் சீக்கியர்கள் அடங்கிய இந்துக்களின் வாரிசுரிமை மற்றும் வாரிசு உரிமைகளை நிர்வகிக்கும் ஒரு முக்கிய சட்டமாகும். இந்தச் சட்டத்தின் 2005 திருத்தம் இந்துப் பெண்களுக்கு ஒரு முக்கிய மாற்றமாக இருந்தது, தந்தையின் சொத்துக்களில் மகன்களுக்கு சமமான உரிமைகளை மகள்களுக்கும் வழங்கி, அவர்களை இணையாக மாற்றியது. இதன் பொருள், முன்பு ஆண்களுக்கு மட்டுமே இருந்த உரிமைகள், கடமைகள், பொறுப்புகள் மற்றும் குறைபாடுகள் இப்போது பெண்களுக்கும் உள்ளன. இது மூதாதையர் சொத்துக்களுக்கும், சொத்தைப் பிரிப்பதற்கும் பொருந்தும்.

2. முஸ்லிம் பெண்கள்:

முஸ்லீம் தனிநபர் சட்டம் (ஷரியத்) விண்ணப்பச் சட்டம், 1937: முஸ்லீம் பெண்களின் சொத்து உரிமைகள் முஸ்லீம் தனிநபர் சட்டத்தால் (ஷரியாத்) நிர்வகிக்கப்படுகிறது, இது பெண்களுக்கு வாரிசுரிமையில் ஒரு பங்கைப் பெற வழங்குகிறது, இருப்பினும் பங்கு பொதுவாக ஆண் வாரிசுகள் பெறுவதில் பாதி. சரியான பங்குகள் குடும்ப அமைப்பு மற்றும் வாரிசுகளின் எண்ணிக்கையைப் பொறுத்தது.

3. கிறிஸ்தவ மற்றும் பார்சி பெண்கள்:

இந்திய வாரிசு சட்டம், 1925: இந்தச் சட்டம் இந்தியாவில் உள்ள கிறிஸ்தவர்கள் மற்றும் பார்சிகளின் சொத்து உரிமைகளை நிர்வகிக்கிறது. இது ஆண்களுக்கும் பெண்களுக்கும் சமமான பரம்பரை உரிமைகளை வழங்குகிறது.

4. திருமணமான பெண்கள்:

குடும்ப வன்முறையில் இருந்து பெண்களைப் பாதுகாக்கும் சட்டம், 2005: இந்தச் சட்டம், குடும்ப உறவில் உள்ள பெண்களுக்குப் பாதுகாப்பு உரிமைகளை வழங்குகிறது, இதில் அவளுக்கு ஏதேனும் உரிமை அல்லது சொத்து உரிமைகள் இருந்தாலும் இல்லாவிட்டாலும், திருமண அல்லது பகிரப்பட்ட குடும்பத்தில் வசிக்கும் உரிமையும் அடங்கும்.

5. சுய முயற்சியால் பெறப்பட்ட சொத்து:

எந்த மதத்தைச் சேர்ந்தவராக இருந்தாலும், பெண்கள் தங்கள் சொந்த முயற்சியின் மூலம் சொத்துக்களைப் பெறுவதற்கும், சொந்தமாக்குவதற்கும் உரிமை பெற்றுள்ளனர். ஆண் குடும்ப உறுப்பினர்களின் சம்மதத்தைப் பெறாமல் அத்தகைய சொத்தை நிர்வகிக்க, விற்க அல்லது கையாள்வதில் அவர்களுக்கு முழு சுயாட்சி உள்ளது.

சட்ட சீர்திருத்தங்கள் மற்றும் சவால்கள்:

சட்டச் சீர்திருத்தங்கள், குறிப்பாக இந்து வாரிசுரிமைச் சட்டத்தின் திருத்தம், இந்தியாவில் பெண்களின் சொத்துரிமையை வலுப்படுத்துவதில் முக்கியமானது. இருப்பினும், இந்தச் சட்டங்களைச் செயல்படுத்துவது மற்றும் சமூக ஏற்றுக்கொள்ளல் இன்னும் சவால்களை முன்வைக்கின்றன. நாட்டின் பல பகுதிகளில், பாரம்பரிய நடைமுறைகள் மற்றும் ஆணாதிக்க நெறிமுறைகள் பெண்களின் சொத்துரிமையை முழுமையாக நிறைவேற்றுவதற்கு தடையாக உள்ளன.

மேலும், பெண்கள் மத்தியில் இந்த உரிமைகள் பற்றிய விழிப்புணர்வு மற்றும் இந்த உரிமைகளை நிலைநாட்ட விருப்பம் ஆகியவை இந்த சட்ட விதிகள் நடைமுறை தாக்கத்தை ஏற்படுத்துவதற்கு முக்கியமானதாகும். சொத்து உரிமைகள் மீதான சட்டப் போர்கள் நீண்ட மற்றும் சவாலானதாக இருக்கலாம், அத்தகைய போர்களில் ஈடுபட பெண்களுக்கு தேவையான சமூக-பொருளாதார ஆதரவு தேவை.

முடிவில், இந்தியாவில் உள்ள சட்டக் கட்டமைப்பானது பெண்களின் சொத்துரிமைகளை மேம்படுத்துவதை படிப்படியாக நோக்கமாகக் கொண்டிருந்தாலும், இந்தச் சட்டங்களின் செயல்திறன் அவர்களின் அமலாக்கம், பாலின சமத்துவத்திற்கான சமூக அணுகுமுறைகள் மற்றும் பெண்கள் தங்கள் உரிமைகளைப் பெறுவதற்கான அதிகாரம் ஆகியவற்றைப் பொறுத்தது.

இந்தியாவில் மகள்களுக்கு சொத்துரிமை
இந்தியாவில், மகள்களுக்கான சொத்துரிமை குறிப்பிடத்தக்க மாற்றங்களைக் கண்டுள்ளது, குறிப்பாக இந்து வாரிசுரிமைச் சட்டம், 1956 இல் திருத்தங்கள் செய்யப்பட்டன. இந்தத் திருத்தங்களுக்கு முன், இந்துக் குடும்பங்களில் உள்ள மகள்களின் சொத்துரிமை, குறிப்பாக மூதாதையர் சொத்து மற்றும் இந்து தொடர்பாக வரையறுக்கப்பட்டிருந்தது. பிரிக்கப்படாத குடும்ப (HUF) சொத்து.

2005 ஆம் ஆண்டு இந்து வாரிசு (திருத்தம்) சட்டம், 2005 இன் மூலம் மைல்கல் திருத்தம் கொண்டு வரப்பட்டது, இது மகள்களின் சொத்து உரிமைகளை கணிசமாக மாற்றியமைத்தது, மேலும் அவர்கள் மகன்களைப் போலவே பிறப்பால் அவர்களின் சொந்த உரிமையாளராக மாற்றப்பட்டது. மூதாதையர் சொத்து உட்பட பெற்றோரின் சொத்துக்களை வாரிசாகப் பெறுவதற்கும் பகிர்ந்து கொள்வதற்கும் மகன்களைப் போலவே மகள்களுக்கும் உரிமை உண்டு என்பதே இதன் பொருள். அவர்களுக்கும் மகன்களுக்கு இணையான உரிமைகள் மற்றும் பொறுப்புகள் கோபார்செனரி சொத்தில் உள்ளது.

திருத்தத்திற்கு முன், குடும்பத்தின் ஆண் உறுப்பினர்கள் மட்டுமே கோபார்செனர்களாகக் கருதப்பட்டனர், மேலும் அவர்களுக்கு மூதாதையர் சொத்தில் பிறப்புரிமை இருந்தது. மகள்கள் கோபார்செனரியின் ஒரு பகுதியாக இருக்கவில்லை மற்றும் சொத்திலிருந்து பராமரிக்கும் உரிமையை மட்டுமே கொண்டிருந்தனர். அவர்கள் தங்கள் தந்தையிடமிருந்து சொத்தைப் பெறலாம், ஆனால் அவர்களின் சகோதரர்களுடன் ஒப்பிடும்போது பங்கு பெரும்பாலும் சமமற்றதாக இருந்தது, மேலும் பிறப்பால் மூதாதையர் சொத்தில் அவர்களுக்கு உரிமை இல்லை.

2005 ஆம் ஆண்டு திருத்தம் இந்து வாரிசுரிமைச் சட்டத்தில் உள்ள பாலின வேறுபாட்டை அகற்றுவதை நோக்கமாகக் கொண்டது மற்றும் குடும்பத்தின் சொத்தில் மகள்களுக்கு சம உரிமை வழங்கப்பட்டது. இந்த மாற்றம் திருத்தத்திற்கு முன்னும் பின்னும் பிறந்த மகள்களுக்குப் பொருந்தும், மூதாதையர் சொத்தில் தங்கள் பங்கைக் கோர அவர்களுக்கு மகன்களுக்கு சம உரிமை அளிக்கிறது.

இந்துக்கள், பௌத்தர்கள், ஜைனர்கள் மற்றும் சீக்கியர்கள் ஆகியோருக்கு இந்த மாற்றங்கள் பொருந்தும் என்பதை கவனத்தில் கொள்ள வேண்டியது அவசியம், ஏனெனில் இந்து வாரிசு சட்டம் இந்த சமூகங்களை நிர்வகிக்கிறது. இந்தியாவில் உள்ள பிற சமூகங்கள் தங்களுடைய சொந்த சட்டங்கள் மற்றும் தேசிய சட்டங்களால் நிர்வகிக்கப்படுகின்றன, அங்கு சொத்துரிமைகள் மாறுபடலாம்.

இந்த திருத்தம் பாலின சமத்துவத்தை நோக்கிய ஒரு குறிப்பிடத்தக்க படியாகும், இது பெண் குழந்தைகள் பரம்பரை மற்றும் சொத்துரிமை விஷயங்களில் சமமாக நடத்தப்படுவதை உறுதிசெய்தது, மாறிவரும் சமூக நெறிமுறைகளை பிரதிபலிக்கிறது மற்றும் இந்திய சமூகத்தில் பாலின நீதியை மேம்படுத்துகிறது.

இந்தியாவில் உள்ள வெளிநாட்டவர்களுக்கு சொத்துரிமை உள்ளது
இந்தியாவில், வெளிநாட்டினருக்கான சொத்துரிமை, அந்நியச் செலாவணி மேலாண்மைச் சட்டம் (FEMA), 1999 மற்றும் இந்திய ரிசர்வ் வங்கி (RBI) வழங்கிய விதிமுறைகள் உட்பட பல்வேறு சட்டங்கள் மற்றும் சட்டங்களால் நிர்வகிக்கப்படும் சில கட்டுப்பாடுகள் மற்றும் விதிமுறைகளுக்கு உட்பட்டது.

FEMA மற்றும் தொடர்புடைய RBI வழிகாட்டுதல்களின் கீழ், வெளிநாட்டினர் மற்றும் வெளிநாடு வாழ் இந்தியர்கள் (NRIகள்) இந்தியாவில் சொத்துக்களை வாங்க, வைத்திருக்க, மாற்ற அல்லது அப்புறப்படுத்துவதற்கான திறனைக் கொண்டுள்ளனர், ஆனால் குறிப்பிட்ட நிபந்தனைகள் இணைக்கப்பட்டுள்ளன:

அசையாச் சொத்துக்களை கையகப்படுத்துதல்: பொதுவாக, இந்திய வம்சாவளியினர் அல்லாத வெளிநாட்டினர், இந்தியாவில் வசிப்பவராக இருந்தாலும் இல்லாவிட்டாலும், ரிசர்வ் வங்கியின் முன் அனுமதியின்றி, இந்தியாவில் அசையாச் சொத்தைப் பெற அனுமதிக்கப்பட மாட்டார்கள். சில நாடுகளின் குடிமக்களுக்கும், குடியிருப்பாளரிடமிருந்து மரபுரிமை மூலம் பெறப்பட்ட சொத்துக்களுக்கும் விதிவிலக்குகள் உள்ளன.

வெளிநாடு வாழ் இந்தியர்கள் (என்ஆர்ஐக்கள்) மற்றும் இந்திய வம்சாவளியைச் சேர்ந்தவர்கள் (பிஐஓக்கள்): ரிசர்வ் வங்கியின் சிறப்பு அனுமதியின்றி இந்தியாவில் (விவசாய நிலம்/பண்ணை வீடு/தோட்ட சொத்துக்கள் தவிர) அசையா சொத்துகளை வாங்க என்ஆர்ஐகள் மற்றும் பிஐஓக்கள் அனுமதிக்கப்படுகிறார்கள். அவர்கள் அத்தகைய சொத்தை முதலீடாகவோ அல்லது வீட்டு உபயோகத்திற்காகவோ பெறலாம். எவ்வாறாயினும், பொதுவான அனுமதி இந்தியாவில் விவசாய நிலம், தோட்ட சொத்துக்கள் அல்லது பண்ணை வீட்டை வாங்க அனுமதிக்காது.

பரம்பரை: இந்திய வம்சாவளியைச் சேர்ந்த வெளிநாட்டினர், இந்தியாவிற்கு வெளியே வசிக்கும் ஒருவரிடமிருந்து இந்தியாவில் அசையாச் சொத்தைப் பெறலாம், கையகப்படுத்தும் போது நடைமுறையில் உள்ள அந்நியச் செலாவணி சட்டங்களின்படி சொத்து கையகப்படுத்தப்பட்டிருந்தால். இந்தியாவில் வசிக்கும் ஒருவரிடமிருந்தும் அவர்கள் சொத்தைப் பெறலாம்.

விற்பனை மற்றும் பரிமாற்றம்: NRIகள் மற்றும் PIOக்கள் இந்தியாவில் வசிக்கும் ஒருவருக்கு இந்தியாவில் உள்ள அசையாச் சொத்தை விற்கலாம் அல்லது மாற்றலாம். அவர்கள் அத்தகைய சொத்தை NRI அல்லது PIO க்கு மாற்றலாம். எவ்வாறாயினும், இந்திய வம்சாவளியினர் அல்லாத வெளிநாட்டினர், இந்தியாவில் வாரிசு மூலமாகவோ அல்லது வேறுவிதமாகவோ வீட்டுச் சொத்தைப் பெற்றிருந்தால், அத்தகைய சொத்தை விற்க அல்லது மாற்றுவதற்கு RBI யிடம் குறிப்பிட்ட அனுமதியைப் பெற வேண்டும்.

குத்தகை: இந்திய வம்சாவளியைச் சேர்ந்தவர்கள் உட்பட வெளிநாட்டினர், ரிசர்வ் வங்கியின் சிறப்பு அனுமதியின்றி ஐந்து ஆண்டுகளுக்கு மிகாமல் குத்தகைக்கு இந்தியாவில் அசையாச் சொத்தை வாங்கலாம்.

வெளிநாட்டினர் மற்றும் NRIகள் இந்தியாவில் சொத்து பரிவர்த்தனைகளை கையாளும் போது FEMA மற்றும் RBI வழிகாட்டுதல்களுக்கு இணங்குவதை உறுதி செய்வது முக்கியம். விதிமுறைகள் மாற்றத்திற்கு உட்பட்டவை, மேலும் தற்போதைய தகவல்களுக்கு சட்ட வல்லுநர்கள் அல்லது ரிசர்வ் வங்கியின் அதிகாரப்பூர்வ தகவல்தொடர்புகளை அணுகுவது நல்லது.

இந்தியாவின் குடிமக்கள் அல்லாதவர்களின் சொத்துரிமை
அரசியலமைப்பின் 300A பிரிவின் கீழ் வழங்கப்பட்ட சொத்துரிமை, இந்திய குடிமக்கள் அல்லாத நபர்களுக்கும் பொருந்தும் என்று உச்ச நீதிமன்றம் கவனித்துள்ளது.

"பிரிவு 300-A இல் உள்ள வெளிப்பாடு நபர் ஒரு சட்ட அல்லது நீதித்துறை நபர் மட்டுமல்ல, இந்திய குடிமகனாக இல்லாத நபரையும் உள்ளடக்கியது. வெளிப்பாடு சொத்து என்பது ஒரு பரந்த நோக்கம் கொண்டது மற்றும் உறுதியான அல்லது அருவமான சொத்து மட்டுமல்ல, ஒரு சொத்தின் மீதான அனைத்து உரிமைகள், உரிமைகள் மற்றும் வட்டி ஆகியவற்றை உள்ளடக்கியது" என்று நீதிபதிகள் பி.வி. நாகரத்னா மற்றும் உஜ்ஜல் புயான் அடங்கிய பெஞ்ச் குறிப்பிட்டது.

சட்டத்தின் பொருள்கள் மற்றும் நோக்கத்தை கவனத்தில் கொண்டு, உச்ச நீதிமன்றம், அரசியலமைப்பின் 300-A சட்டப்பிரிவு சொத்து வைத்திருப்பதற்கான அரசியலமைப்பு உரிமை என்பது சட்ட அல்லது நீதித்துறை நபர்களுக்கு மட்டுமல்ல, இந்திய குடிமகன் அல்லாத நபர்களுக்கும் பொருந்தும் என்று குறிப்பிட்டது.

சொத்தின் உரிமையை எதிரியிடமிருந்து கைப்பற்றி, அதை நிர்வகிக்கும் அல்லது நிர்வகிக்கும் பாதுகாவலருக்கு சொத்தின் உரிமை மாற்றப்பட்டால், அதன் மூலம் உரிமையானது யூனியனுடையதாக இருக்கும் என்று உச்ச நீதிமன்றம் கவலை தெரிவித்தது. ஒரு எதிரி அல்லது எதிரி பொருள் அல்லது எதிரி நிறுவனமாக இருக்கும் உண்மையான உரிமையாளரின் சொத்தை பறிப்பது, ஆனால் அத்தகைய சொத்தை இழப்பீடு இழப்பீடு இல்லாமல் இருக்க முடியாது.

சொத்து உரிமை உதாரணம்
சொத்துரிமை என்பது பல்வேறு வடிவங்களில் வெளிப்படும், இது சொத்து உரிமைகள் என்ன என்பதைப் பிரதிபலிக்கிறது. சொத்துரிமையின் பல்வேறு அம்சங்களை விளக்குவதற்கு கீழே எடுத்துக்காட்டுகள் உள்ளன:

வீட்டு உரிமை: இது சொத்து உரிமைகளின் நேரடி எடுத்துக்காட்டுகளில் ஒன்றாகும். நீங்கள் ஒரு வீட்டை வாங்கினால், அதில் வசிக்கவோ, வாடகைக்கு விடவோ, விற்கவோ அல்லது உங்கள் வாரிசுகளுக்கு வழங்கவோ உங்களுக்கு உரிமை உண்டு. இந்த உரிமை சட்டத்தால் பாதுகாக்கப்படுகிறது, மேலும் உங்கள் வீட்டை வலுக்கட்டாயமாக எடுத்துச் செல்லும் எந்தவொரு முயற்சிக்கும் உரிய சட்ட நடைமுறை தேவைப்படும்.

அறிவுசார் சொத்து: இதில் கண்டுபிடிப்புகள் போன்ற மனதின் படைப்புகளும் அடங்கும்; இலக்கிய மற்றும் கலைப் படைப்புகள்; வடிவமைப்புகள்; வர்த்தகத்தில் பயன்படுத்தப்படும் சின்னங்கள், பெயர்கள் மற்றும் படங்கள். உதாரணமாக, நீங்கள் ஒரு புத்தகத்தை எழுதினால், சொத்துரிமை உங்கள் நலன்களைப் பாதுகாக்கிறது, வெளியீடு மற்றும் விற்பனை உரிமைகளைக் கட்டுப்படுத்த உங்களை அனுமதிக்கிறது.

விவசாய நிலம்: விவசாய நிலத்தை சொந்தமாக வைத்திருக்கவும், அதில் பயிரிடவும், விளைச்சலில் பயன்பெறவும் விவசாயிகளுக்கு உரிமை உண்டு. இந்த உரிமையானது நிலத்தை விற்பது அல்லது கடனுக்கான பிணையமாகப் பயன்படுத்தும் திறனையும் உள்ளடக்கியது.

மூதாதையர் சொத்து: பல அதிகார வரம்புகளில், தனிநபர்கள் தங்கள் மூதாதையர்களிடமிருந்து சொத்துக்களை பெற உரிமை உண்டு. இது பல்வேறு பரம்பரைச் சட்டங்களின் கீழ் அங்கீகரிக்கப்பட்டு பாதுகாக்கப்படும் சொத்து உரிமையின் ஒரு வடிவமாகும்.

காப்புரிமைகள் மற்றும் வர்த்தக முத்திரைகள்: கண்டுபிடிப்பாளர்கள் மற்றும் வணிகங்கள் முறையே தங்கள் கண்டுபிடிப்புகள் மற்றும் பிராண்ட் அடையாளங்களைப் பாதுகாக்க காப்புரிமைகள் மற்றும் வர்த்தக முத்திரைகளை நம்பியிருக்கின்றன. காப்புரிமை பெற்ற கண்டுபிடிப்புகள் அல்லது டிரேட்மார்க் பிராண்டுகளை அங்கீகாரம் இல்லாமல் மற்றவர்கள் பயன்படுத்துவதிலிருந்து, விற்பனை செய்வதிலிருந்து அல்லது உற்பத்தி செய்வதிலிருந்து இந்த சட்டக் கருவிகள் தடுக்கின்றன.

குத்தகை மற்றும் வாடகை ஒப்பந்தங்கள்: சொத்து உரிமைகளில் உங்கள் சொத்தை மற்றவர்களுக்கு குத்தகைக்கு அல்லது வாடகைக்கு விடுவதற்கான திறனையும் உள்ளடக்கியது. இது சொத்து உரிமையாளரை உரிமையைத் தக்கவைத்துக்கொள்ளும் போது அவர்களின் சொத்திலிருந்து வருமானம் ஈட்ட அனுமதிக்கிறது.

உரிமைகளைப் பயன்படுத்தவும்: சில சந்தர்ப்பங்களில், சொத்து உரிமைகள் முழு உரிமையைக் காட்டிலும் சொத்தைப் பயன்படுத்துவதற்கு மட்டுப்படுத்தப்படலாம். எடுத்துக்காட்டாக, பொது நிலங்கள் தனிநபர்கள் மேய்ச்சல், பொழுதுபோக்கு அல்லது வளங்களைப் பிரித்தெடுப்பதற்காக குறிப்பிட்ட விதிமுறைகளின் கீழ் உரிமையை அனுமதிக்காமல் பயன்படுத்தலாம்.

ஈஸிமென்ட்கள்: இது ஒரு வகையான சொத்து உரிமையாகும், இது உரிமையாளருக்கு வேறொருவருக்குச் சொந்தமான நிலத்தில் ஆர்வத்தை வழங்குகிறது. உதாரணமாக, உங்கள் சொந்தச் சொத்தைப் பெறுவதற்கு வேறொருவரின் நிலத்தை (வழிக்கான உரிமை) கடக்கும் உரிமை ஒரு இலகுவாகும்.

சட்ட, பொருளாதார மற்றும் சமூக கட்டமைப்பில் அதன் அடிப்படைப் பங்கை பிரதிபலிக்கும் வகையில், பல்வேறு சூழல்களில் சொத்துக்கான உரிமை பயன்படுத்தப்படும் மற்றும் பாதுகாக்கப்படும் பல்வேறு வழிகளை இந்த எடுத்துக்காட்டுகள் விளக்குகின்றன.

இந்தியாவில் சொத்துரிமை மீறல்
நிலம் கையகப்படுத்துதல், சொத்து தகராறுகள், பரம்பரை உரிமைகள் மற்றும் அரசு அல்லது தனியார் அத்துமீறல்கள் தொடர்பான பிரச்சனைகளை பிரதிபலிக்கும் பல்வேறு சூழல்களில் இந்தியாவில் சொத்து உரிமை மீறல்கள் நிகழலாம். இந்திய அரசியலமைப்பு சட்டப்பிரிவு 19 மற்றும் 31ன் கீழ் சொத்துரிமையை அடிப்படை உரிமையாக ஆரம்பத்தில் உறுதி செய்த நிலையில், 1978 ஆம் ஆண்டின் 44 வது திருத்தச் சட்டம் பிரிவு 300A இன் கீழ் அரசியலமைப்பு உரிமையாகக் குறைக்கப்பட்டது. இந்த மாற்றம் இருந்தபோதிலும், சொத்துக்கான உரிமை பாதுகாக்கப்படுகிறது மற்றும் அதன் மீறல் சட்ட ஆய்வு மற்றும் தீர்வுக்கு உட்பட்டது. மீறல்கள் ஏற்படக்கூடிய சில காட்சிகள் இங்கே:

சட்டவிரோத நிலம் கையகப்படுத்துதல்: அரசு அல்லது தனியார் நிறுவனங்கள் உரிய சட்ட நடைமுறைகளை பின்பற்றாமல் அல்லது நியாயமான இழப்பீடு வழங்காமல் சொத்துக்களை வலுக்கட்டாயமாக கையகப்படுத்தும் போது இது நிகழலாம். நிலம் கையகப்படுத்துதல், மறுவாழ்வு மற்றும் மீள்குடியேற்ற சட்டம், 2013 இல் நியாயமான இழப்பீடு மற்றும் வெளிப்படைத்தன்மைக்கான உரிமையின் கீழ் பொது நோக்கங்களுக்காக தனியார் சொத்தை கையகப்படுத்தும் உரிமை அரசாங்கத்திற்கு இருந்தாலும், இந்த செயல்முறையை கடைபிடிக்கத் தவறியது மீறலாகும்.

கட்டாய வெளியேற்றங்கள்: சட்டப்பூர்வ நியாயம், போதுமான அறிவிப்பு அல்லது இழப்பீடு இல்லாமல் தனிநபர்கள் அல்லது சமூகங்களை அவர்களது வீடுகள் அல்லது நிலத்தில் இருந்து வெளியேற்றுவது சொத்துரிமையை மீறுவதாகும். இது பெரும்பாலும் ஒதுக்கப்பட்ட சமூகங்களையும் குடிசைவாசிகளையும் பாதிக்கிறது.

பரம்பரை தகராறுகள்: சரியான வாரிசுகளை மறுப்பது, குறிப்பாக பெண்கள், அவர்களின் பரம்பரைப் பங்கை மறுப்பது பொதுவான மீறலாக இருக்கலாம். இந்து வாரிசு (திருத்தம்) சட்டம், 2005 போன்ற சட்டங்கள் இருந்தபோதிலும், இது மூதாதையர் சொத்துக்களில் மகள்களுக்கு சம உரிமைகளை வழங்குவதை நோக்கமாகக் கொண்டது, கலாச்சார மற்றும் சமூக விதிமுறைகள் பெரும்பாலும் அவை செயல்படுத்தப்படுவதைத் தடுக்கின்றன.

ஆக்கிரமிப்புகள்: உரிமையாளரின் அனுமதியின்றி தனியார் அல்லது அரசாங்கத்தால் சொத்துக்களை சட்டவிரோதமாக ஆக்கிரமிப்பது மீறலாகும். ஒருவரின் நிலத்தில் அங்கீகரிக்கப்படாத கட்டுமானம் முதல் முறையான சட்ட நடைமுறைகள் இல்லாமல் நிலத்தை அரசு பயன்படுத்துவது வரை ஆக்கிரமிப்புகள் இருக்கலாம்.

குத்தகைதாரர் உரிமைகள்: குத்தகை மற்றும் வீட்டு உரிமைகளின் பின்னணியிலும் மீறல்கள் ஏற்படுகின்றன. குத்தகைதாரர்களை சட்டவிரோதமாக வெளியேற்றுவது, முன்னறிவிப்பின்றி வாடகையை அதிகரிப்பது அல்லது குத்தகை ஒப்பந்தத்தின் விதிமுறைகளை கடைபிடிக்காமல் இருப்பது சொத்து உரிமைகளை மீறும்.

அறிவுசார் சொத்துரிமை மீறல்: உரிமையாளரின் அனுமதியின்றி பதிப்புரிமை பெற்ற பொருள், காப்புரிமை பெற்ற கண்டுபிடிப்புகள் அல்லது வர்த்தக முத்திரையிடப்பட்ட பொருட்களின் அங்கீகரிக்கப்படாத பயன்பாடு, மறுஉருவாக்கம் அல்லது விநியோகம் ஆகியவை அறிவுசார் சொத்துக் களத்தில் சொத்து உரிமைகளை மீறுவதாகக் கருதலாம்.

இந்த மீறல்களுக்கான சட்டப்பூர்வ தீர்வுகள், தடை உத்தரவு, இழப்பீடு அல்லது சொத்து உரிமைகளை மீட்டெடுப்பதற்காக சிவில் நீதிமன்றங்களை அணுகுவது, சம்பந்தப்பட்ட அதிகாரிகளிடம் புகார்களை தாக்கல் செய்தல் அல்லது மாற்று தகராறு தீர்வு வழிமுறைகள் மூலம் தீர்வு தேடுவது ஆகியவை அடங்கும். சொத்துரிமையை நிலைநாட்டுவதிலும், மீறப்பட்ட வழக்குகளில் நிவாரணம் வழங்குவதிலும் நீதித்துறை முக்கிய பங்கு வகிக்கிறது.






संपत्ति का अधिकार

संपत्ति का अधिकार सदियों से चली आ रही कानूनी परंपराओं और संघर्षों के माध्यम से विकसित होते हुए मानव अधिकारों और स्वतंत्रताओं का एक मूलभूत पहलू रहा है।

भारत में, संपत्ति के अधिकार में महत्वपूर्ण परिवर्तन हुए हैं, जो देश के गतिशील कानूनी और सामाजिक ताने-बाने को दर्शाता है।

भारतीय संविधान के तहत एक बार मौलिक अधिकार के रूप में, संपत्ति के अधिकार को अब एक संवैधानिक कानूनी अधिकार के रूप में मान्यता दी गई है, जिसे विभिन्न कानूनों और न्यायिक व्याख्याओं द्वारा संरक्षित किया गया है।

हमारे साथ जुड़ें क्योंकि हम भारत में संपत्ति के अधिकार की पेचीदगियों में तल्लीन हैं, इसके इतिहास, वर्तमान स्थिति और पूरे देश में व्यक्तियों और समुदायों पर इसके प्रभाव की खोज कर रहे हैं।

कानून, अधिकारों और सामाजिक प्रगति के गलियारों के माध्यम से एक ज्ञानवर्धक यात्रा के लिए हमारे साथ बने रहें। यह 'संपत्ति का अधिकार: भारत में एक उभरती हुई विरासत' है।

संपत्ति के अधिकार का अर्थ / परिभाषा
संपत्ति का अधिकार कानूनी अधिकार या गारंटी को संदर्भित करता है जो व्यक्तियों को भौतिक संपत्ति या संपत्ति को प्राप्त करने, उपयोग करने, नियंत्रित करने, लाभ उठाने और निपटाने के लिए होता है। यह अधिकार व्यक्तियों की स्वतंत्रता और स्वायत्तता के लिए मौलिक है, जो उन्हें राज्य सहित अन्य लोगों द्वारा मनमाने हस्तक्षेप के खिलाफ अपनी संपत्ति और निवेश को सुरक्षित करने की अनुमति देता है। संपत्ति के अधिकार को व्यक्तिगत स्वतंत्रता की सुरक्षा, खुशी की खोज और एक समृद्ध और कार्यशील समाज के विकास के लिए महत्वपूर्ण माना जाता है।

कानूनी और संवैधानिक संदर्भों में, संपत्ति का अधिकार एक क्षेत्राधिकार से दूसरे क्षेत्राधिकार में काफी भिन्न हो सकता है, इसकी परिभाषा और इसके द्वारा प्रदान की जाने वाली सुरक्षा दोनों के संदर्भ में। आम तौर पर, इसमें शामिल हैं:

अधिग्रहण और स्वामित्व: खरीद, विरासत, उपहार या खोज के माध्यम से संपत्ति प्राप्त करने का अधिकार।

उपयोग और नियंत्रण: अपनी पसंद के अनुसार अपनी संपत्ति का उपयोग और नियंत्रण करने का अधिकार, जब तक कि यह दूसरों को नुकसान न पहुँचाए या कानूनों का उल्लंघन न करे।

लाभ: संपत्ति से लाभ उठाने का अधिकार, जिसमें किराए, बिक्री या अन्य प्रकार की आर्थिक गतिविधियों के माध्यम से आय अर्जित करना शामिल है।

विनिमय: संपत्ति को बेचकर, दान करके, उत्तराधिकारियों को छोड़कर या अन्य तरीकों से निपटाने का अधिकार।

मूल रूप से, संपत्ति के अधिकार को जीवन और स्वतंत्रता के साथ-साथ एक प्राकृतिक अधिकार माना जाता था। जॉन लॉक जैसे दार्शनिकों ने तर्क दिया कि संपत्ति के अधिकार व्यक्तिगत स्वतंत्रता और सामाजिक समृद्धि के लिए मौलिक थे।

कुछ देशों में, संपत्ति के अधिकार को संविधान के भीतर एक मौलिक अधिकार के रूप में स्थापित किया गया है, जो बिना किसी उचित मुआवजे के मनमाने ढंग से ज़ब्ती या अधिग्रहण के खिलाफ़ मज़बूत सुरक्षा प्रदान करता है।

संपत्ति का अधिकार जॉन लॉक
17वीं सदी के अंग्रेज़ी दार्शनिक और ज्ञानोदय के एक प्रमुख व्यक्ति जॉन लॉक ने संपत्ति के अधिकार की अवधारणा में महत्वपूर्ण योगदान दिया था, जिसका उन्होंने अपने काम, "टू ट्रीटीज़ ऑफ़ गवर्नमेंट" (1689) में विस्तार से वर्णन किया है। संपत्ति के बारे में लॉक का सिद्धांत प्राकृतिक अधिकारों के विचार पर आधारित है, जिसे वह ईश्वर या प्रकृति द्वारा दिए गए अंतर्निहित और अविभाज्य अधिकार मानते थे, जिसमें जीवन, स्वतंत्रता और संपत्ति शामिल हैं।

संपत्ति के अधिकार के बारे में लॉक की समझ निम्नलिखित सिद्धांतों पर आधारित है:

स्व-स्वामित्व: लॉक ने तर्क दिया कि प्रत्येक व्यक्ति का अपने शरीर और विस्तार से, अपने शरीर के श्रम पर स्वामित्व होता है। जब व्यक्ति अपने श्रम को प्रकृति या प्राकृतिक संसाधनों के साथ मिलाते हैं, जो ईश्वर द्वारा मानव जाति को दिए गए हैं, तो वे उन संसाधनों को अपनी संपत्ति बना लेते हैं।

संपत्ति के साधन के रूप में श्रम: लॉक के अनुसार, संपत्ति तब बनती है जब कोई व्यक्ति प्राकृतिक संसाधनों पर श्रम लगाता है। उदाहरण के लिए, जब कोई व्यक्ति बिना स्वामित्व वाली भूमि पर खेती करता है और फसल उगाता है, तो भूमि और फसलें उस व्यक्ति की संपत्ति बन जाती हैं। ऐसा इसलिए है क्योंकि उन्होंने अपने श्रम को भूमि के साथ मिला दिया है, जो पहले सभी के लिए समान थी।

प्राकृतिक कानून और संपत्ति की सीमाएँ: लॉक ने प्रकृति के कानून की अवधारणा को पेश करके श्रम के माध्यम से संपत्ति के अधिग्रहण पर सीमाएँ भी निर्धारित कीं। यह कानून तय करता है कि कोई व्यक्ति केवल उतना ही उपयोग कर सकता है जितना वह खराब किए बिना उपयोग कर सकता है (खराब होने की सीमा) और उसे दूसरों के लिए "पर्याप्त और उतना ही अच्छा" छोड़ना चाहिए (पर्याप्तता की सीमा)। इन शर्तों का उद्देश्य यह सुनिश्चित करना था कि संपत्ति का अधिग्रहण दूसरों को नुकसान न पहुँचाए या महत्वपूर्ण असमानताओं को जन्म न दे।

सरकार के बिना संपत्ति के अधिकार: लॉक का मानना ​​था कि संपत्ति के अधिकार सरकार से पहले और स्वतंत्र रूप से मौजूद थे। सरकार की भूमिका, जो शासितों की सहमति से उत्पन्न होती है, इन पहले से मौजूद अधिकारों की रक्षा करना है। लॉक ने तर्क दिया कि लोगों के समाज में प्रवेश करने और सरकार स्थापित करने का एक मुख्य कारण उनके संपत्ति अधिकारों को सुरक्षित करना है।

संपत्ति के अधिकारों पर लोके के विचारों का राजनीतिक दर्शन पर गहरा प्रभाव पड़ा है, खासकर उदारवाद के विकास पर। उनके विचारों ने व्यक्तिगत अधिकारों की समझ और इन अधिकारों की रक्षा में सरकार की भूमिका को समझने में योगदान दिया, जिससे विभिन्न लोकतांत्रिक समाजों और उनकी कानूनी प्रणालियों पर प्रभाव पड़ा, खासकर निजी संपत्ति की सुरक्षा के संबंध में। लोके के सिद्धांत ने निजी संपत्ति के अस्तित्व और संरक्षण के लिए एक प्राकृतिक अधिकार के रूप में एक दार्शनिक औचित्य प्रदान किया, जो पश्चिमी राजनीतिक विचार और आर्थिक सिद्धांत का आधार रहा है।

किस संशोधन द्वारा संपत्ति के अधिकार को हटाया गया
भारत में मौलिक अधिकारों की सूची से संपत्ति के अधिकार को 1978 के 44वें संशोधन अधिनियम द्वारा हटा दिया गया था। इस संशोधन से पहले, संपत्ति का अधिकार भारतीय संविधान के अनुच्छेद 31 के तहत एक मौलिक अधिकार था। 44वें संशोधन ने संपत्ति के अधिकार को एक नए प्रावधान, अनुच्छेद 300A के तहत एक संवैधानिक कानूनी अधिकार के रूप में पुनर्वर्गीकृत किया, जिसमें कहा गया है कि किसी भी व्यक्ति को कानून के अधिकार के बिना उसकी संपत्ति से वंचित नहीं किया जाएगा। इस परिवर्तन का अर्थ था कि संपत्ति का अधिकार अब संविधान के भाग III के तहत संरक्षित मौलिक अधिकार नहीं रह गया था, जो मौलिक अधिकारों से संबंधित है, लेकिन यह एक संवैधानिक अधिकार बना रहा।

भारत में संपत्ति का अधिकार
समय के साथ संपत्ति का अधिकार काफी विकसित हुआ है, खासकर भारत में। शुरू में, संपत्ति का अधिकार भारत के संविधान के तहत एक मौलिक अधिकार था, जिसे अनुच्छेद 31 के तहत संरक्षित किया गया था। हालाँकि, 1978 के 44वें संशोधन अधिनियम के साथ इसमें बदलाव आया।

44वें संशोधन से पहले (1978 से पहले):

संपत्ति का अधिकार एक मौलिक अधिकार था। इसका मतलब था कि यह संविधान के तहत संरक्षित था और व्यक्तियों को भारत के सर्वोच्च न्यायालय से सीधे निवारण की मांग करने का अधिकार था, अगर उन्हें लगता था कि उनके संपत्ति के अधिकार का उल्लंघन किया गया है।

सरकार के पास सार्वजनिक उद्देश्यों के लिए निजी संपत्ति का अधिग्रहण करने की शक्ति थी, लेकिन उसे प्रभावित संपत्ति मालिकों को मुआवज़ा देना आवश्यक था।

44वें संशोधन (1978 के बाद) के बाद:

संपत्ति के अधिकार को मौलिक अधिकारों की सूची से हटा दिया गया और अनुच्छेद 300A के तहत इसे संवैधानिक अधिकार बना दिया गया।

अनुच्छेद 300A में कहा गया है, "किसी भी व्यक्ति को कानून के अधिकार के बिना उसकी संपत्ति से वंचित नहीं किया जाएगा।" इसका मतलब यह है कि जबकि सरकार के पास अभी भी निजी संपत्ति हासिल करने की शक्ति है, उसे स्थापित कानून के अनुसार ऐसा करना चाहिए, जिसके लिए आम तौर पर संपत्ति के मालिक को उचित मुआवज़ा देने की आवश्यकता होती है। हालाँकि, चूँकि संपत्ति का अधिकार अब मौलिक अधिकार नहीं है, इसलिए व्यक्ति इस अधिकार के उल्लंघन के लिए सीधे सर्वोच्च न्यायालय का दरवाजा नहीं खटखटा सकते हैं, लेकिन उन्हें उच्च न्यायालयों और निचली अदालतों के माध्यम से निवारण की माँग करनी चाहिए।

अनुच्छेद 300A राज्य की मनमानी कार्रवाई के खिलाफ संपत्ति के मालिकों को बुनियादी स्तर की सुरक्षा सुनिश्चित करता है, लेकिन संपत्ति के अधिकार को मौलिक अधिकार के रूप में प्राप्त स्थिति तक नहीं बढ़ाता है।

अनुच्छेद 300A का महत्व:

अनुच्छेद 300A गैर-नागरिकों सहित सभी व्यक्तियों पर लागू होता है।

यह मूर्त और अमूर्त संपत्तियों सहित संपत्ति की एक व्यापक परिभाषा प्रदान करता है।

हालाँकि यह उस स्तर की सुरक्षा प्रदान नहीं करता है, जब संपत्ति का अधिकार एक मौलिक अधिकार था, लेकिन यह यह सुनिश्चित करके संपत्ति के अवैध वंचन के विरुद्ध सुरक्षा प्रदान करता है कि राज्य द्वारा कोई भी संपत्ति अधिग्रहण वैध रूप से, उचित कानून के साथ किया जाता है।

संक्षेप में, भारत में संपत्ति का अधिकार अब एक संवैधानिक अधिकार है जो व्यक्तियों को राज्य द्वारा संपत्ति के मनमाने ढंग से जब्ती से बचाता है, यह सुनिश्चित करता है कि कोई भी संपत्ति अधिग्रहण वैध रूप से और, आमतौर पर, मुआवजे के साथ किया जाता है।

भारत में संपत्ति का अधिकार एक कानूनी अधिकार है
हाँ, भारत में, संपत्ति का अधिकार एक कानूनी या संवैधानिक अधिकार है, न कि एक मौलिक अधिकार। यह स्थिति 1978 के 44वें संशोधन अधिनियम के माध्यम से स्थापित की गई थी, जिसने भारतीय संविधान के भाग III में उल्लिखित मौलिक अधिकारों की सूची से संपत्ति के अधिकार को हटा दिया था। इस संशोधन के बाद, संपत्ति के अधिकार को संविधान के भाग XII के तहत एक नए प्रावधान, अनुच्छेद 300A में स्थानांतरित कर दिया गया, जो वित्त, संपत्ति, अनुबंध और मुकदमों से संबंधित है।

अनुच्छेद 300A में कहा गया है, "किसी भी व्यक्ति को कानून के अधिकार के बिना उसकी संपत्ति से वंचित नहीं किया जाएगा।" इसका मतलब यह है कि सरकार सार्वजनिक उपयोग के लिए निजी संपत्ति का अधिग्रहण करने का अधिकार रखती है, लेकिन उसे ऐसा कानूनी रूप से, कानून द्वारा स्थापित प्रक्रिया का पालन करते हुए और आमतौर पर प्रभावित पक्षों को मुआवज़ा देकर करना चाहिए। हालाँकि, चूँकि संपत्ति का अधिकार अब मौलिक अधिकार नहीं है, इसलिए व्यक्तियों के पास इस अधिकार के प्रवर्तन के लिए अनुच्छेद 32 के तहत सीधे भारत के सर्वोच्च न्यायालय में जाने की क्षमता नहीं है। हालाँकि, वे संपत्ति के अधिकार से संबंधित किसी भी शिकायत के लिए अनुच्छेद 226 के तहत उच्च न्यायालय का दरवाजा खटखटा सकते हैं।

भारत में भूमि का अधिकार
भारत में भूमि का अधिकार विभिन्न कानूनों और विनियमों द्वारा शासित है, जो भूमि स्वामित्व, भूमि उपयोग और भूमि अधिकारों से संबंधित देश के जटिल कानूनी ढांचे को दर्शाता है। भारतीय संविधान में कोई एकल, व्यापक "भूमि का अधिकार" नहीं है; इसके बजाय, भूमि अधिकार राज्य और केंद्रीय कानूनों के एक समूह के अधीन हैं। यहाँ भारत में भूमि अधिकारों के कुछ प्रमुख पहलू दिए गए हैं:

भूमि स्वामित्व कानून: भारत में भूमि स्वामित्व मुख्य रूप से राज्य कानूनों द्वारा शासित है, क्योंकि भारतीय संविधान के तहत भूमि राज्य का विषय है। प्रत्येक राज्य के पास भूमि स्वामित्व, किरायेदारी और कृषि भूमि उपयोग को नियंत्रित करने वाले अपने स्वयं के कानून हैं, जिसके कारण देश भर में भूमि अधिकारों और भूमि सुधार कानूनों में महत्वपूर्ण भिन्नताएँ हैं।

भूमि सुधार: स्वतंत्रता के बाद, भारत ने भूमिहीनों को भूमि का पुनर्वितरण करने, बिचौलियों को खत्म करने और किरायेदारी अधिकारों को सुरक्षित करने के उद्देश्य से विभिन्न भूमि सुधार उपायों की शुरुआत की। इन सुधारों को विभिन्न राज्यों में अलग-अलग स्तरों पर लागू किया गया है।

अनुसूचित क्षेत्र और जनजातीय भूमि: अनुसूचित क्षेत्रों में भूमि अधिकारों के लिए विशेष प्रावधान मौजूद हैं - महत्वपूर्ण जनजातीय आबादी वाले क्षेत्र। भारतीय संविधान की पांचवीं और छठी अनुसूची आदिवासियों की भूमि की सुरक्षा का प्रावधान करती है और शोषण को रोकने के लिए आदिवासियों से गैर-आदिवासियों को भूमि के हस्तांतरण को प्रतिबंधित करती है।

भूमि अधिग्रहण, पुनर्वास और पुनर्स्थापन में उचित मुआवज़ा और पारदर्शिता का अधिकार अधिनियम, 2013 (LARR): यह कानून भारत में भूमि अधिग्रहण को नियंत्रित करता है और सार्वजनिक उद्देश्यों के लिए भूमि अधिग्रहण से प्रभावित लोगों के लिए उचित मुआवज़ा, पारदर्शिता और पुनर्वास सुनिश्चित करता है। इसने 1894 के भूमि अधिग्रहण अधिनियम की जगह ली और इसका उद्देश्य भूमि मालिकों और अन्य प्रभावित पक्षों के लिए प्रक्रिया को अधिक न्यायसंगत बनाना था।

वन अधिकार अधिनियम, 2006: यह अधिनियम वनों में रहने वाले आदिवासी समुदायों और अन्य पारंपरिक वनवासियों के भूमि और अन्य संसाधनों पर अधिकारों को मान्यता देता है, आजीविका और सांस्कृतिक पहचान के लिए जंगलों पर उनकी निर्भरता को स्वीकार करता है। यह आजीविका के लिए निवास या स्व-खेती के लिए वन भूमि पर उनके अधिकारों को कानूनी मान्यता देता है।

कृषि भूमि सीलिंग कानून: विभिन्न राज्यों ने ऐसे कानून बनाए हैं जो किसी व्यक्ति या परिवार के स्वामित्व वाली कृषि भूमि की अधिकतम सीमा निर्धारित करते हैं। अधिशेष भूमि को भूमिहीन मजदूरों और छोटे किसानों को पुनर्वितरित किया जाना है।

भारत में भूमि अधिकार एक जटिल मुद्दा है, जिसमें कानूनी, सामाजिक और आर्थिक आयाम शामिल हैं। भूमि स्वामित्व पर विवाद आम हैं और खंडित भूमि रिकॉर्ड, ऐतिहासिक अन्याय और राज्यों के बीच कानूनों की अलग-अलग व्याख्याओं के कारण हल करना चुनौतीपूर्ण हो सकता है। सरकार प्रौद्योगिकी के माध्यम से भूमि प्रशासन में सुधार के लिए डिजिटल इंडिया भूमि रिकॉर्ड आधुनिकीकरण कार्यक्रम (DILRMP) जैसी पहलों पर काम कर रही है।

भारत में पैतृक संपत्ति का अधिकार
भारत में पैतृक संपत्ति का अधिकार हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम, 1956 द्वारा शासित है, जो हिंदुओं, बौद्धों, जैनियों और सिखों पर लागू होता है। यह कानून पैतृक संपत्ति के अधिकारों सहित विरासत और उत्तराधिकार के नियमों की रूपरेखा तैयार करता है। पैतृक संपत्ति को पुरुष वंश की चार पीढ़ियों तक विरासत में मिली संपत्ति के रूप में परिभाषित किया जा सकता है, जिसका अर्थ है पिता, दादा, परदादा और परदादा से विरासत में मिली संपत्ति।

भारत में पैतृक संपत्ति के अधिकार के बारे में कुछ मुख्य बिंदु इस प्रकार हैं:

पैतृक संपत्ति की परिभाषा: पैतृक संपत्ति के रूप में अर्हता प्राप्त करने के लिए, संपत्ति को हिंदू द्वारा अपने पिता, पिता के पिता या पिता के पिता के पिता से विरासत में प्राप्त किया जाना चाहिए, यानी, इसे संयुक्त हिंदू परिवार के सदस्यों द्वारा विभाजित या विभाजित नहीं किया जाना चाहिए।

सहदायिक के अधिकार: शुरुआत में, परिवार के केवल पुरुष सदस्यों को सहदायिक माना जाता था, यानी, उन्हें पैतृक संपत्ति में जन्मसिद्ध अधिकार था। हालाँकि, हिंदू उत्तराधिकार (संशोधन) अधिनियम, 2005 ने परिवार की बेटियों को पैतृक संपत्ति में बेटों के समान अधिकार और दायित्व देकर एक महत्वपूर्ण बदलाव किया। इसलिए, अब बेटे और बेटियों दोनों को सहदायिक माना जाता है और उन्हें पैतृक संपत्ति में हिस्सा पाने और दावा करने का समान अधिकार है।

संपत्ति का विभाजन: सहदायिक को पैतृक संपत्ति के विभाजन की मांग करने और अपना हिस्सा प्राप्त करने का अधिकार है। विभाजन सहदायिकों के बीच आपसी समझौते के माध्यम से या कानूनी कार्यवाही के माध्यम से किया जा सकता है यदि कोई समझौता नहीं हो सकता है।

स्व-अर्जित बनाम पैतृक संपत्ति: स्व-अर्जित संपत्ति और पैतृक संपत्ति के बीच अंतर करना महत्वपूर्ण है। स्व-अर्जित संपत्ति वह संपत्ति है जिसे कोई व्यक्ति अपने प्रयासों या संसाधनों के माध्यम से प्राप्त करता है, न कि विरासत के माध्यम से। किसी व्यक्ति को अपने जीवनकाल के दौरान अपने उत्तराधिकारियों के प्रति किसी भी दायित्व के बिना, अपनी इच्छानुसार अपनी स्व-अर्जित संपत्ति का निपटान करने का पूरा अधिकार है।

अन्य धर्मों के लिए उत्तराधिकार कानून: ऊपर बताए गए नियम विशेष रूप से हिंदुओं, बौद्धों, जैनियों और सिखों पर लागू होते हैं। अन्य धर्मों के सदस्य अपने-अपने व्यक्तिगत कानूनों और भारतीय उत्तराधिकार अधिनियम, 1925 द्वारा शासित होते हैं, जो उन लोगों के लिए हैं जो किसी भी धार्मिक कानून के अंतर्गत नहीं आते हैं।

वसीयत और वसीयतनामा: कोई व्यक्ति अपनी स्व-अर्जित संपत्ति को वसीयत के माध्यम से अपनी इच्छा के अनुसार वितरित कर सकता है, जो हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम के तहत उत्तराधिकार के डिफ़ॉल्ट नियमों को ओवरराइड कर सकता है। हालाँकि, पैतृक संपत्ति जिसका विभाजन नहीं हुआ है, उत्तराधिकार के नियमों के अधीन है और इसे पूरी तरह से वसीयत द्वारा निपटाया नहीं जा सकता है।

भारत में पैतृक संपत्ति का अधिकार एक जटिल मुद्दा है जो कानूनी, पारिवारिक और सांस्कृतिक कारकों को आपस में जोड़ता है। पैतृक संपत्ति पर कानूनी विवाद आम हैं और कानून की पेचीदगियों और पारिवारिक असहमति के कारण लंबे समय तक चल सकते हैं।

भारत में महिलाओं का संपत्ति का अधिकार
भारत में महिलाओं का संपत्ति का अधिकार पिछले कुछ वर्षों में काफी विकसित हुआ है, खासकर लैंगिक समानता को बढ़ाने के उद्देश्य से कानूनी सुधारों के साथ। महिलाओं के संपत्ति के स्वामित्व, उत्तराधिकार और प्रबंधन के अधिकार विभिन्न कानूनों द्वारा शासित होते हैं, जिन्हें मोटे तौर पर दो श्रेणियों में वर्गीकृत किया जा सकता है: व्यक्तिगत कानून जो व्यक्तियों पर उनके धर्म के आधार पर लागू होते हैं और सामान्य कानून जो सभी नागरिकों पर उनके धर्म के बावजूद लागू होते हैं। यहाँ भारत में महिलाओं के संपत्ति के अधिकारों का अवलोकन दिया गया है:

1. हिंदू महिलाएँ:

हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम, 1956 (2005 में संशोधित): यह कानून का एक महत्वपूर्ण हिस्सा है जो हिंदुओं के उत्तराधिकार और विरासत के अधिकारों को नियंत्रित करता है, जिसमें बौद्ध, जैन और सिख शामिल हैं। इस अधिनियम में 2005 का संशोधन हिंदू महिलाओं के लिए एक ऐतिहासिक बदलाव था, जिसने बेटियों को पिता की संपत्ति में बेटों के समान अधिकार प्रदान किए, जिससे वे समान सहदायिक बन गईं। इसका मतलब है कि अब महिलाओं के पास वही अधिकार, कर्तव्य, दायित्व और अक्षमताएँ हैं जो पहले पुरुषों तक सीमित थीं। यह पैतृक संपत्ति और संपत्ति के बंटवारे पर लागू होता है।

2. मुस्लिम महिलाएँ:

मुस्लिम पर्सनल लॉ (शरीयत) आवेदन अधिनियम, 1937: मुस्लिम महिलाओं के संपत्ति अधिकार मुस्लिम पर्सनल लॉ (शरीयत) द्वारा शासित होते हैं, जो महिलाओं को विरासत में हिस्सा प्राप्त करने का प्रावधान करता है, हालाँकि यह हिस्सा आम तौर पर पुरुष उत्तराधिकारियों को मिलने वाले हिस्से का आधा होता है। सटीक हिस्सा परिवार की संरचना और उत्तराधिकारियों की संख्या पर निर्भर करता है।

3. ईसाई और पारसी महिलाएँ:

भारतीय उत्तराधिकार अधिनियम, 1925: यह अधिनियम भारत में ईसाइयों और पारसियों के संपत्ति अधिकारों को नियंत्रित करता है। यह पुरुषों और महिलाओं के लिए समान उत्तराधिकार अधिकार प्रदान करता है।

4. विवाहित महिलाएँ:

घरेलू हिंसा से महिलाओं का संरक्षण अधिनियम, 2005: यह अधिनियम घरेलू संबंध में महिलाओं को सुरक्षा अधिकार प्रदान करता है, जिसमें वैवाहिक या साझा घर में रहने का अधिकार शामिल है, चाहे उसके पास संपत्ति पर कोई शीर्षक या अधिकार हो या न हो।

5. स्व-प्रयास से अर्जित संपत्ति:

धर्म की परवाह किए बिना, महिलाओं को अपने स्वयं के प्रयासों से संपत्ति अर्जित करने और उसका स्वामित्व रखने का अधिकार है। उन्हें पुरुष परिवार के सदस्यों की सहमति के बिना ऐसी संपत्ति का प्रबंधन, बिक्री या सौदा करने की पूरी स्वायत्तता है।

कानूनी सुधार और चुनौतियाँ:

कानूनी सुधार, विशेष रूप से हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम में संशोधन, भारत में महिलाओं के संपत्ति अधिकारों को मजबूत करने में महत्वपूर्ण रहे हैं। हालाँकि, इन कानूनों के कार्यान्वयन और सामाजिक स्वीकृति अभी भी चुनौतियों का सामना करती है। देश के कई हिस्सों में, पारंपरिक प्रथाएँ और पितृसत्तात्मक मानदंड महिलाओं के संपत्ति अधिकारों की पूर्ण प्राप्ति में बाधा डालते हैं।

इसके अलावा, महिलाओं में इन अधिकारों के बारे में जागरूकता और इन अधिकारों का दावा करने की इच्छा इन कानूनी प्रावधानों के व्यावहारिक प्रभाव के लिए महत्वपूर्ण है। संपत्ति के अधिकारों पर कानूनी लड़ाई लंबी और चुनौतीपूर्ण हो सकती है, जिसके लिए महिलाओं को ऐसी लड़ाई में शामिल होने के लिए आवश्यक सामाजिक-आर्थिक समर्थन की आवश्यकता होती है।

निष्कर्ष रूप से, जबकि भारत में कानूनी ढांचे ने महिलाओं के संपत्ति के अधिकारों को बढ़ाने के लिए उत्तरोत्तर लक्ष्य बनाया है, इन कानूनों की प्रभावशीलता उनके प्रवर्तन, लैंगिक समानता के प्रति सामाजिक दृष्टिकोण और महिलाओं के अपने अधिकारों का दावा करने के लिए सशक्तीकरण पर बहुत अधिक निर्भर करती है।

भारत में बेटियों के लिए संपत्ति का अधिकार
भारत में, बेटियों के लिए संपत्ति के अधिकार में महत्वपूर्ण बदलाव हुए हैं, खासकर हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम, 1956 में संशोधन के साथ। इन संशोधनों से पहले, हिंदू परिवारों में बेटियों के संपत्ति अधिकार सीमित थे, खासकर पैतृक संपत्ति और हिंदू अविभाजित परिवार (HUF) की संपत्ति के संबंध में।

हिंदू उत्तराधिकार (संशोधन) अधिनियम, 2005 के माध्यम से 2005 में ऐतिहासिक संशोधन आया, जिसने बेटियों के संपत्ति अधिकारों में महत्वपूर्ण बदलाव किया, जिससे वे बेटों की तरह ही जन्म से ही सहदायिक बन गईं। इसका मतलब है कि बेटियों को पैतृक संपत्ति सहित पैतृक संपत्ति को विरासत में लेने और साझा करने का बेटों के समान अधिकार है। उनके पास सहदायिक संपत्ति में बेटों के समान अधिकार और दायित्व भी हैं।

संशोधन से पहले, परिवार के केवल पुरुष सदस्यों को ही सहदायिक माना जाता था, और उन्हें पैतृक संपत्ति में जन्मसिद्ध अधिकार प्राप्त था। बेटियाँ सहदायिक का हिस्सा नहीं थीं और उन्हें केवल संपत्ति से भरण-पोषण का अधिकार था। वे अपने पिता से संपत्ति प्राप्त कर सकती थीं, लेकिन अक्सर उनके भाइयों की तुलना में हिस्सा असमान होता था, और जन्म से ही उन्हें पैतृक संपत्ति में कोई अधिकार नहीं था।

2005 के संशोधन का उद्देश्य हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम में लैंगिक असमानता को दूर करना और परिवार की संपत्ति में बेटियों को समान अधिकार प्रदान करना था। यह परिवर्तन संशोधन से पहले और बाद में पैदा हुई बेटियों पर लागू होता है, जिससे उन्हें पैतृक संपत्ति में अपने हिस्से का दावा करने के लिए बेटों के समान अधिकार मिलते हैं।

यह ध्यान रखना महत्वपूर्ण है कि ये परिवर्तन हिंदुओं, बौद्धों, जैनियों और सिखों पर लागू होते हैं, क्योंकि हिंदू उत्तराधिकार अधिनियम इन समुदायों को नियंत्रित करता है। भारत में अन्य समुदाय अपने स्वयं के व्यक्तिगत कानूनों और राष्ट्रीय कानूनों द्वारा शासित होते हैं, जहाँ संपत्ति के अधिकार भिन्न हो सकते हैं।

यह संशोधन लैंगिक समानता की दिशा में एक महत्वपूर्ण कदम था, जो यह सुनिश्चित करता है कि बेटियों के साथ उत्तराधिकार और संपत्ति के अधिकार के मामले में समान व्यवहार किया जाए, जो बदलते सामाजिक लोकाचार को दर्शाता है और भारतीय समाज में लैंगिक न्याय को बढ़ावा देता है।

क्या भारत में विदेशियों को संपत्ति का अधिकार उपलब्ध है
भारत में, विदेशियों के लिए संपत्ति का अधिकार कुछ प्रतिबंधों और विनियमों के अधीन है, जो विभिन्न कानूनों और अधिनियमों द्वारा शासित हैं, जिनमें विदेशी मुद्रा प्रबंधन अधिनियम (FEMA), 1999 और भारतीय रिज़र्व बैंक (RBI) द्वारा जारी किए गए विनियम शामिल हैं।

FEMA और RBI के प्रासंगिक दिशा-निर्देशों के तहत, विदेशी और अनिवासी भारतीय (NRI) भारत में संपत्ति अर्जित करने, रखने, हस्तांतरित करने या निपटाने की क्षमता रखते हैं, लेकिन कुछ विशेष शर्तों के साथ:

अचल संपत्ति का अधिग्रहण: आम तौर पर, गैर-भारतीय मूल के विदेशी नागरिक, चाहे वे भारत में निवासी हों या नहीं, RBI की पूर्व स्वीकृति के बिना भारत में अचल संपत्ति अर्जित करने की अनुमति नहीं है। कुछ देशों के नागरिकों और किसी निवासी से विरासत के माध्यम से अर्जित संपत्तियों के लिए अपवाद हैं।

अनिवासी भारतीय (एनआरआई) और भारतीय मूल के व्यक्ति (पीआईओ): एनआरआई और पीआईओ को आरबीआई से विशेष अनुमति के बिना भारत में अचल संपत्ति (कृषि भूमि/फार्महाउस/बागान संपत्ति के अलावा) खरीदने की अनुमति है। वे ऐसी संपत्ति निवेश के रूप में या आवासीय उपयोग के लिए प्राप्त कर सकते हैं। हालाँकि, सामान्य अनुमति उन्हें भारत में कृषि भूमि, बागान संपत्ति या फार्महाउस खरीदने की अनुमति नहीं देती है।

उत्तराधिकार: गैर-भारतीय मूल के विदेशी नागरिक भारत के बाहर रहने वाले किसी व्यक्ति से भारत में अचल संपत्ति प्राप्त कर सकते हैं, बशर्ते कि संपत्ति अधिग्रहण के समय लागू विदेशी मुद्रा कानूनों के अनुसार अर्जित की गई हो। वे भारत में रहने वाले किसी व्यक्ति से भी संपत्ति प्राप्त कर सकते हैं।

बिक्री और हस्तांतरण: एनआरआई और पीआईओ भारत में रहने वाले किसी व्यक्ति को भारत में अचल संपत्ति बेच या हस्तांतरित कर सकते हैं। वे ऐसी संपत्ति किसी एनआरआई या पीआईओ को हस्तांतरित भी कर सकते हैं। हालांकि, गैर-भारतीय मूल के विदेशी नागरिक जिन्होंने भारत में विरासत या अन्य तरीके से आवासीय संपत्ति अर्जित की है, उन्हें ऐसी संपत्ति को बेचने या हस्तांतरित करने के लिए RBI से विशेष अनुमति लेनी होगी।

लीज: विदेशी नागरिक, जिनमें वे लोग भी शामिल हैं जो भारतीय मूल के नहीं हैं, RBI से विशेष अनुमति की आवश्यकता के बिना पाँच वर्ष से अधिक अवधि के लिए भारत में अचल संपत्ति लीज पर प्राप्त कर सकते हैं।

विदेशियों और NRI के लिए भारत में संपत्ति के लेन-देन करते समय FEMA और RBI के दिशा-निर्देशों का अनुपालन सुनिश्चित करना महत्वपूर्ण है। नियम परिवर्तन के अधीन हैं, और सबसे ताज़ा जानकारी के लिए कानूनी विशेषज्ञों या RBI के आधिकारिक संचार से परामर्श करना उचित है।

भारत के नागरिक नहीं होने वालों का संपत्ति पर अधिकार
सुप्रीम कोर्ट ने देखा है कि संविधान के अनुच्छेद 300A के तहत संपत्ति का अधिकार उन व्यक्तियों तक विस्तारित है जो भारत के नागरिक नहीं हैं।

“अनुच्छेद 300-A में व्यक्ति शब्द का अर्थ केवल कानूनी या न्यायिक व्यक्ति ही नहीं है, बल्कि वह व्यक्ति भी है जो भारत का नागरिक नहीं है। न्यायमूर्ति बीवी नागरत्ना और न्यायमूर्ति उज्जल भुयान की पीठ ने कहा, "संपत्ति शब्द का दायरा भी व्यापक है और इसमें न केवल मूर्त या अमूर्त संपत्ति शामिल है, बल्कि संपत्ति में सभी अधिकार, शीर्षक और हित भी शामिल हैं।" अधिनियम के उद्देश्यों और उद्देश्यों को ध्यान में रखते हुए, सर्वोच्च न्यायालय ने कहा कि संविधान का अनुच्छेद 300-ए संपत्ति रखने का संवैधानिक अधिकार होने के नाते न केवल कानूनी या न्यायिक व्यक्ति तक बल्कि उन व्यक्तियों तक भी विस्तारित है जो भारत के नागरिक नहीं हैं।

सर्वोच्च न्यायालय ने चिंता व्यक्त की कि यदि संपत्ति का स्वामित्व शत्रु से संरक्षक को हस्तांतरित हो जाता है, जो संपत्ति पर कब्जा कर लेता है और उसका प्रशासन या प्रबंधन करता है और इस प्रकार स्वामित्व तब संघ का हो जाएगा, उस स्थिति में, यह वास्तविक स्वामी की संपत्ति से वंचित होना होगा जो शत्रु या शत्रु विषय या शत्रु फर्म हो सकता है, लेकिन संपत्ति से ऐसा वंचित होना मुआवजे के भुगतान के बिना नहीं हो सकता है।

संपत्ति के अधिकार का उदाहरण
संपत्ति का अधिकार विभिन्न रूपों में प्रकट हो सकता है, जो संपत्ति के अधिकारों के व्यापक स्पेक्ट्रम को दर्शाता है। संपत्ति के अधिकार के विभिन्न पहलुओं को स्पष्ट करने के लिए नीचे उदाहरण दिए गए हैं:

घर का स्वामित्व: यह संपत्ति के अधिकारों के सबसे प्रत्यक्ष उदाहरणों में से एक है। यदि आप एक घर खरीदते हैं, तो आपको इसमें रहने, इसे किराए पर देने, इसे बेचने या अपने उत्तराधिकारियों को देने का अधिकार है। यह अधिकार कानून द्वारा संरक्षित है, और आपके घर को जबरन लेने के किसी भी प्रयास के लिए उचित कानूनी प्रक्रिया की आवश्यकता होगी।

बौद्धिक संपदा: इसमें मन की रचनाएँ शामिल हैं, जैसे आविष्कार; साहित्यिक और कलात्मक कार्य; डिजाइन; और वाणिज्य में उपयोग किए जाने वाले प्रतीक, नाम और चित्र। उदाहरण के लिए, यदि आप कोई पुस्तक लिखते हैं, तो संपत्ति का अधिकार आपके हितों की रक्षा करता है, जिससे आप प्रकाशन और बिक्री अधिकारों को नियंत्रित कर सकते हैं।

कृषि भूमि: किसानों को कृषि भूमि का स्वामित्व रखने, उस पर खेती करने और उपज से लाभ उठाने का अधिकार है। इस अधिकार में भूमि को बेचने या ऋण के लिए संपार्श्विक के रूप में उपयोग करने की क्षमता भी शामिल है।

पैतृक संपत्ति: कई अधिकार क्षेत्रों में, व्यक्तियों को अपने पूर्वजों से संपत्ति विरासत में पाने का अधिकार है। यह संपत्ति अधिकार का एक रूप है जिसे विभिन्न उत्तराधिकार कानूनों के तहत मान्यता प्राप्त है और संरक्षित किया गया है।

पेटेंट और ट्रेडमार्क: इनोवेटर और व्यवसाय अक्सर अपने आविष्कारों और ब्रांड पहचान की रक्षा के लिए क्रमशः पेटेंट और ट्रेडमार्क पर भरोसा करते हैं। ये कानूनी साधन दूसरों को प्राधिकरण के बिना पेटेंट किए गए आविष्कारों या ट्रेडमार्क वाले ब्रांडों का उपयोग करने, बेचने या निर्माण करने से रोकते हैं।

लीज और रेंट एग्रीमेंट: संपत्ति अधिकारों में आपकी संपत्ति को दूसरों को पट्टे पर देने या किराए पर देने की क्षमता भी शामिल है। यह संपत्ति के मालिक को स्वामित्व बनाए रखते हुए अपनी संपत्ति से आय अर्जित करने की अनुमति देता है।

उपयोग अधिकार: कुछ मामलों में, संपत्ति के अधिकार पूर्ण स्वामित्व के बजाय संपत्ति के उपयोग तक सीमित हो सकते हैं। उदाहरण के लिए, सार्वजनिक भूमि व्यक्तियों को स्वामित्व की अनुमति दिए बिना विशिष्ट विनियमों के तहत चराई, मनोरंजन या संसाधन निष्कर्षण के लिए उपयोग करने के लिए उपलब्ध हो सकती है।

सुविधाएँ: यह एक प्रकार का संपत्ति अधिकार है जो धारक को किसी और के स्वामित्व वाली भूमि में रुचि प्रदान करता है। उदाहरण के लिए, अपनी खुद की संपत्ति तक पहुँचने के लिए किसी और की भूमि (मार्ग का अधिकार) को पार करने का अधिकार एक सुविधता है।

ये उदाहरण विभिन्न तरीकों को दर्शाते हैं जिनमें संपत्ति के अधिकार को विभिन्न संदर्भों में लागू और संरक्षित किया जाता है, जो कानूनी, आर्थिक और सामाजिक ढाँचों में इसकी मौलिक भूमिका को दर्शाता है।

भारत में संपत्ति के अधिकार का उल्लंघन
भारत में संपत्ति के अधिकार का उल्लंघन विभिन्न संदर्भों में हो सकता है, जो भूमि अधिग्रहण, संपत्ति विवाद, विरासत के अधिकार और सरकारी या निजी अतिक्रमण से संबंधित मुद्दों को दर्शाता है। जबकि भारतीय संविधान ने शुरू में अनुच्छेद 19 और 31 के तहत संपत्ति के अधिकार को मौलिक अधिकार के रूप में गारंटी दी थी, 1978 के 44वें संशोधन अधिनियम ने इसे अनुच्छेद 300A के तहत संवैधानिक अधिकार में बदल दिया। इस परिवर्तन के बावजूद, संपत्ति का अधिकार सुरक्षित बना हुआ है और इसका उल्लंघन कानूनी जांच और उपचार के अधीन है। यहाँ कुछ परिदृश्य दिए गए हैं जहाँ उल्लंघन हो सकते हैं:

अवैध भूमि अधिग्रहण: यह तब हो सकता है जब सरकार या निजी संस्थाएँ उचित कानूनी प्रक्रिया का पालन किए बिना या उचित मुआवज़ा दिए बिना जबरन संपत्ति पर कब्ज़ा कर लेती हैं। जबकि सरकार को भूमि अधिग्रहण, पुनर्वास और पुनर्स्थापन अधिनियम, 2013 में उचित मुआवज़ा और पारदर्शिता के अधिकार के तहत सार्वजनिक उद्देश्यों के लिए निजी संपत्ति का अधिग्रहण करने का अधिकार है, इस प्रक्रिया का पालन न करना उल्लंघन माना जाता है।

जबरन बेदखली: कानूनी औचित्य, पर्याप्त नोटिस या मुआवज़े के बिना व्यक्तियों या समुदायों को उनके घरों या ज़मीन से बेदखल करना संपत्ति के अधिकार का उल्लंघन हो सकता है। यह अक्सर हाशिए पर रहने वाले समुदायों और झुग्गी-झोपड़ियों में रहने वालों को प्रभावित करता है।

उत्तराधिकार विवाद: वैध उत्तराधिकारियों, विशेषकर महिलाओं को, उनके उत्तराधिकार के हिस्से से वंचित करना एक आम उल्लंघन हो सकता है। हिंदू उत्तराधिकार (संशोधन) अधिनियम, 2005 जैसे कानूनों के बावजूद, जिसका उद्देश्य पैतृक संपत्ति में बेटियों को समान अधिकार प्रदान करना है, सांस्कृतिक और सामाजिक मानदंड अक्सर उनके कार्यान्वयन में बाधा डालते हैं।

अतिक्रमण: निजी पक्षों या सरकार द्वारा मालिक की सहमति के बिना संपत्ति पर अवैध अतिक्रमण उल्लंघन है। अतिक्रमण में किसी की भूमि पर अनधिकृत निर्माण से लेकर उचित कानूनी प्रक्रिया के बिना भूमि का सरकारी उपयोग तक शामिल हो सकता है।

किरायेदार अधिकार: किरायेदारी और आवास अधिकारों के संदर्भ में भी उल्लंघन होते हैं। किरायेदारों को गैरकानूनी तरीके से बेदखल करना, बिना सूचना के किराए में वृद्धि करना या लीज़ समझौते की शर्तों का पालन न करना संपत्ति के अधिकारों का उल्लंघन कर सकता है।

बौद्धिक संपदा अधिकारों का उल्लंघन: कॉपीराइट सामग्री, पेटेंट किए गए आविष्कारों या मालिक की सहमति के बिना ट्रेडमार्क वाले सामानों का अनधिकृत उपयोग, पुनरुत्पादन या वितरण बौद्धिक संपदा के क्षेत्र में संपत्ति के अधिकारों का उल्लंघन माना जा सकता है।

इन उल्लंघनों के लिए कानूनी उपायों में निषेधाज्ञा, मुआवज़ा या संपत्ति के अधिकारों की बहाली के लिए सिविल अदालतों का रुख करना, संबंधित अधिकारियों के पास शिकायत दर्ज करना या वैकल्पिक विवाद समाधान तंत्र के माध्यम से निवारण की मांग करना शामिल है। न्यायपालिका संपत्ति के अधिकारों को बनाए रखने और उल्लंघन के मामलों में राहत प्रदान करने में महत्वपूर्ण भूमिका निभाती है।